Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
сярмя́жка, ‑і, ДМ ‑жцы; Рмн. ‑жак; ж.
Разм. Тое, што і сярмяга. У казцы пра Несцерку, палескага мужыка ў несамавітай сярмяжцы і лазовых лапцях, але з прыроднай хітрынкай у вачах, .. [народ] славіў розум і дасціпнасць.«Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сярмя́жкажпамяншгл сярмяга;
◊ свая́сярмя́жка не ця́жка ≅ Éigene Lst ist nicht schwer
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
каго́рта, ‑ы, ДМ ‑рце; Рмн. кагорт; ж.
1. Атрад войска ў Старажытным Рыме, які складаў дзесятую частку легіёна.
2.перан. Група людзей, згуртаваная агульнымі ідэямі, мэтамі. Слаўная кагорта бальшавікоў. □ Міхаіл Сярмяжка належыць да той шматлікай і слаўнай кагорты будаўнікоў-вандроўнікаў, якія не заседжваюцца доўгі на адным месцы.Дадзіёмаў.
[Ад лац. cohors, cohortis.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вандро́ўнік, ‑а, м.
1. Чалавек, які вандруе, падарожнічае. Вось у гэтае мястэчка і накіраваліся нашы вандроўнікі — Лабановіч і Садовіч.Колас.
2. Той, хто часта мяняе месца жыхарства, пастаянна знаходзіцца ў дарозе. Міхаіл Сярмяжка лічыць, што яго шлях будаўніка-вандроўніка не надта доўгі.Дадзіёмаў.
3. Той, хто вядзе неаселы спосаб жыцця; качэўнік. Жывёлаводы-вандроўнікі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мядзве́дзь, ‑я, м.
1. Вялікая драпежная млекакормячая жывёліна з густой поўсцю і тоўстымі нагамі. Буры мядзведзь. Белы мядзведзь. Пячорны мядзведзь.
2.перан. Пра няўклюднага, непаваротлівага дужага чалавека. «Ну і мядзведзь, — думаў Сярмяжка, пазіраючы, як павольна клыпае.. [Яцкевіч]. — Нічога, мы цябе прыручым».Дадзіёмаў.
•••
Дзяліць шкуру незабітага мядзведзягл. дзяліць.
Мядзведзь на вуха наступіў — аб адсутнасці музыкальнага слыху, здольнасцей да музыкі.
Мядзведзь у лесе здох — тое, што і воўк у лесе (за гарою) здох (гл. воўк).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Leve fit, quod bene fertur, onus (Ovidius)
Цяжар, які ўмела носяць, робіцца лёгкім.
Тяжесть, которую умело носят, становится лёгкой.
бел. Свая сярмяжка не цяжка. Валу свае рогі няцяжка насіць. Свой дым вочы не есць.
рус. Своя ноша не тянет. Груз становится лёгким, когда несёшь его с покорностью. В своей сермяжке никому не тяжко. На себя работа ‒ не барщина. Своя ноша не тяжела. Свой дым глаз не ест.
фр. Le fardeau qu’on aime n’est point pésant (Ноша, которую любишь, совсем не тяжела).
англ. A load that is cheerfully born becomes light (Приятный груз становится лёгким).
нем. Eigen was wie gut ist das (Своё всегда хорошо).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
1. Зрабіць ручным, прымусіць прывыкнуць да каго‑, чаго‑н. (жывёлу, птушку і пад.). А выведуцца маладыя арляняты, возьме [Гошка] адно з гнязда і прыручыць: няхай у іх будзе ручны арол.Даніленка.Выходзіць, калі добра даглядаць, абыходзіцца з ім як след, дык і ваўка можна прыручыць.Пальчэўскі.
2.перан.Разм. Зрабіць каго‑н. больш даверлівым, паслухмяным; прывучыць да сваіх парадкаў. «Малады яшчэ, толькі з інстытута, — цікуючы спадылба на Антона Антонавіча, разважаў Маслабаеў. — Яго няцяжка прыручыць, пад свой, так сказаць, уплыў узяць».Каршукоў.«Ну і мядзведзь, — думаў Сярмяжка, пазіраючы, як павольна клыпае гэты здаравяка. — Нічога, мы цябе прыручым».Дадзіёмаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Нацягнуўшы, зрабіць тугім. Напяць вяроўку. □ Каля ганка Вайтовіч напяў лейцы, і конь спыніўся.Пальчэўскі.// Зрабіць пругкім; напружыць. Сярмяжка слухаў наіўную шчырасць [Сцяпана] і ўсміхаўся. — Ну, а калі ў армію не возьмуць?.. — Як гэта не возьмуць?.. Гы-ы, — Сцяпан напяў на руках і грудзях мускулы. — Во!Дадзіёмаў.// Нацягваючы або расцягваючы, прымацаваць канцамі да чаго‑н.; раскінуць. Эдзік выцягнуў з сянец цяжкую металічную раму. На яе напялі сетку.Гаўрылкін.На ўзбярэжжы ракі напялі брызентавую палатку — гэты паходны домік усіх будаўнікоў.Грахоўскі.
2.Разм. Надзець што‑н., нацягнуць. [Вячорык] нервовым рухам ухапіў шапку і напяў на галаву.Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)