се́яць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. се́ю се́ем
2-я ас. се́еш се́еце
3-я ас. се́е се́юць
Прошлы час
м. се́яў се́ялі
ж. се́яла
н. се́яла
Загадны лад
2-я ас. се́й се́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час се́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

се́яць, се́ю, се́еш, се́е; сей; се́яны; незак. што.

1. і без дап. Раскідваць насенне на падрыхтаваную для сяўбы глебу.

С. пшаніцу.

2. перан. Распаўсюджваць сярод людзей якія-н. думкі, настрой і пад. (высок.).

С. разумнае, добрае, вечнае.

С. веру ў лепшае жыццё.

3. Тое, што і прасейваць.

С. муку.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра дробны дождж, снег: ісці.

Цэлую раніцу сеяў дождж.

5. Засяваць (якую-н. плошчу зямлі; разм.).

С. поле пад лесам.

|| зак. пасе́яць, -се́ю, -се́еш, -се́е; -се́й; -се́яны (да 1 і 2 знач.).

|| наз. се́янне, -я, н. і пасе́ў, -се́ву, м. (да 1 знач.).

Сеянне дрэнных чутак.

Сеянне мукі.

Пасеў азімых закончаны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

се́яць несов.

1. прям., перен. се́ять;

с. жы́та — се́ять рожь;

с. непако́й — се́ять трево́гу;

с. сму́ту — се́ять сму́ту;

2. (очищать, пропуская через сито) се́ять, просе́ивать;

с. муку́ — се́ять (просе́ивать) муку́;

◊ хоць рэ́пу сей — хоть ре́пу сей;

ду́рняў не се́юць, яны́ са́мі ро́дзяцца — посл. дурако́в не се́ют, они́ са́ми родя́тся;

сей авёс у гразь, бу́дзеш князь — посл. сей овёс в грязь, бу́дешь князь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

се́яць, сею, сееш, сее; незак., што.

1. і без дап. Раскідваць насенне па падрыхтаваную для сяўбы глебу. Сеяць жыта. Сеяць лён. □ Хлопцы сеялі, касілі, Як паспее жыта, жалі, Адным словам — не ляжалі. Крапіва. Ухадзіўся з работаю дзядзька Марцін. Яшчэ на тым тыдні скончыў сеяць грэчку. Колас. // Спец. Змяшчаць (мікраарганізмы) у пажыўнае асяроддзе для вырошчвання.

2. перан.; Распаўсюджваць сярод людзей (асвету, ідэі, чуткі і пад.). Сеяць добрае. □ К. Каліноўскі.. хадзіў ад вёскі да вёскі, сеяў у народзе веру ў лепшую будучыню. С. Александровіч.

3. перан. Раскідваць, распыляць, што‑н. Цяжкія хмары нізка валакуцца над.. [зямлёю] і прабуюць сеяць на яе цёплую імглу. Чорны. Неба сеяла цяпло, Цёплы дожджык церушыў, Ў думках радасна было, Беглі песні ад душы. Купала. Вецер, мабыць, разагнаў хмары, і пухлячок-маладзік сеяў на зямлю кволы россып сіняватага агню. Асіпенка. // без дап. Ісці, падаць (пра дождж, снег). На дварэ другі дзень сеяў дробны, але густы дождж. Шамякін.

4. Разм. Засяваць (якую‑н. плошчу зямлі). Сеяць загон.

5. Прасейваць. Сеяць муку.

•••

Сеяць смерць — несці смерць каму‑н., забіваць каго‑н. Проста з неба ляцяць на дзяцей [самалёты], Сеюць смерць кулямёты. Куляшоў.

Сеяць смуту — распаўсюджваць трывожныя чуткі, падбухторваць на бунт, выклікаць хваляванні.

Хоць мак сёй — і не зварухнецца.

Хоць рэпу сёй — а) пра што‑н. вельмі бруднае. Бацька не раз гаварыў [Міхасю]: «Ну, брат, у цябе і вушы: хоць рэпу сёй!» Колас; б) як і не было нічога. — І ўвесь двор згарэў? — Увесь, пане: чыста, гладка, хоць рэпу сёй. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

се́яць с.-г., тс. перан. säen vt, áussäen vt;

се́яць радка́мі dríllen vt;

се́яць гнёздамі díbbeln vt;

◊

се́яць разла́д Zwíetracht säen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Се́яць ‘весці сяўбу’, ‘прасейваць’. Укр. сі́яти, рус. се́ять, польск. siać, в.-луж. syć, н.-луж. seś, чэш. síti, славац. siať, серб.-харв. cȅjati, славен. sẹ̑játi, балг. се́я, макед. сее, ст.-слав. сѣꙗти, сѣти. Прасл. *sěti, *sějǫ. Роднасныя літ. séti, séju, séjau ‘сеяць’, лат. sẽt, sẽju, лац. serō (*sisō), sēvī, satum ‘сеяць’, гоц. saian, ст.-в.-ням. sâen ‘сеяць’ і г. д.; гл. Траўтман, 253 і наст.; Мюленбах-Эндзелін, 3, 832, 836 і наст.; Фасмер, 3, 615 (з літ-рай); Махэк₂, 544. Да і.-е. *sě(i)‑ ‘сеяць’. Гл. БЕР, 6, 631; Сной₁, 558; Шустар-Шэўц, 1394–1395; Борысь, 543; Глухак, 546; ESJSt, 13, 810.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сяўба́, -ы́, ж.

1. гл. сеяць.

2. Пара́, калі сеюць.

Пачалася с.

С. ярыны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

аднаво́р, -у, м.

У выразе: (сеяць) у аднавор (разм.) — пра сяўбу на полі, узараным адзін раз.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

се́ять несов., прям., перен. се́яць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

поселя́ть несов.

1. сялі́ць, пасяля́ць;

2. перен. се́яць; (возбуждать, вызывать в ком-л.) выкліка́ць;

поселя́ть вражду́ се́яць варо́жасць;

поселя́ть трево́гу выкліка́ць (се́яць) трыво́гу;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)