ры́ба, -ы, мн. -ы, рыб, ж.

1. Вадзяная пазваночная жывёліна з канечнасцямі ў выглядзе плаўнікоў, якая дыхае жабрамі.

Касцявыя рыбы.

Драпежная р.

Рачная, марская р.

Біцца як р. аб лёд (пакутліва шукаць выйсце з цяжкага становішча; разм.). Адчуваць сябе дзе-н. як р. ў вадзе (натуральна, проста, добра; разм.). У каламутнай вадзе рыбу лавіць (перан.: мець выгаду, карыстаючыся няяснасцю абставін; разм., неадабр.).

2. Частка тушы (тушкі) такой жывёліны, якая ўжыв. ў ежу.

Смажаная, вэнджаная, салёная р.

Р. пад марынадам.

|| памянш. ры́бка, -і, ДМ -бцы, мн. -і, -бак, ж. (ласкавы зварот да жанчыны, дзіцяці; разм.).

|| прым. ры́бны, -ая, -ае і ры́бін, -а (да 1 знач.).

Рыбная лоўля.

Рыбная прамысловасць.

Рыбныя катлеты.

Рыбны дзень (у які гатуюцца рыбныя, а не мясныя стравы). Рыбіна луска.

Рыбін тлушч (вадкі тлушч з печані трасковых рыб).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ры́ба ры́ба, -бы ж.;

ни ры́ба ни мя́со ні ры́ба ні мя́са; ні пра́жаны ні сма́жаны; ні пе́чаны ні ва́раны; ні з мя́са ні з пе́р’я; ні ла́ду ні скла́ду;

как ры́ба в воде́ як ры́ба ў вадзе́;

в му́тной воде́ ры́бу лови́ть погов. у каламу́це ры́бу лаві́ць;

би́ться как ры́ба об лёд погов. бі́цца як ры́ба аб лёд;

немо́й (нем) как ры́ба нямы́ як ры́ба.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ры́ба ж. ры́ба;

бі́цца як р. аб лёд — би́ться как ры́ба об лёд;

ні р. ні мя́са — ни ры́ба ни мя́со;

як р. ў вадзе́ — как ры́ба в воде́;

нямы́ як р. — нем (немо́й) как ры́ба;

лаві́ць ры́бу ў каламу́тнай вадзе́погов. лови́ть ры́бу в му́тной воде́;

на бязры́б’і і рак — ры́бапосл. на безры́бье и рак — ры́ба

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ры́ба, ‑ы, ж.

Вадзяная пазванковая з непастаяннай тэмпературай цела жывёліна, звычайна пакрыта луской; дыхае жабрамі і мае плаўнікі. Марская рыба. Драпежная рыба. / у знач. зб. І рэчка ёсць. А рыбы, рыбы! Вось дзе, Антось брат, пажыў ты бы! Колас. — Адтуль, адтуль заходзь — там самая рыба ходзіць. Лынькоў. // Мяса гэтай жывёліны; ежа, прыгатаваная з яе. Рыба пад марынадам. Заліўная рыба.

•••

Лятучыя рыбы — рыбы, якія выскокваюць з вады і могуць трымацца некаторы час у паветры, ратуючыся ад драпежных рыб.

Біцца як рыба аб лёд гл. біцца.

Ні рыба ні мяса — пра чалавека, які не мае характэрных індывідуальных якасцей; ні тое, ні сёе.

У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.

Як рыба ў вадзе — добра, прывольна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ры́ба ж Fisch m -(e)s, -e;

марска́я ры́ба Seefisch m;

су́шаная ры́ба Dörrfisch m;

маро́жаная ры́ба Gefrerfisch m;

жыва́я ры́ба lbender Fisch;

хо́чаш ры́бу е́сці – трэ́ба ў во́ду ле́зці ≅ wer will mt¦essen, soll auch mtdreschen; wer nicht rbeitet, soll auch nicht ssen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

рыба

Том: 31, старонка: 8.

31-008_0021_%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%B0.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

Ры́ба1рыба’ (ТСБМ; Бяльк.; Сцяшк. МГ), ры́біна ’рыбіна’ (ТСБМ; брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ). Укр. ри́ба, рус. ры́ба, польск. ryba, палаб. roibó, н.-луж. ryba, в.-луж. ryba, чэш. ryba, славац. ryba, славен. riba, серб., харв. рӣба, макед. риба, балг. ри́ба. Наконт паходжання слова аднадушнага меркавання няма. Мікала (Ursl. Gr., 1, 124; РФВ, 48, 279) супастаўляе з ням. Aalraupe (радзей Raubaal) ’налім; рыба з сямейства вугроў; рыба са змеепадобным целам’, дзе Aal ’вугор’, а ‑raupe < ruppo (ст.-в.-ням. rūppa, rūpa ’налім’). Ваян (RÉS, 9, 123 і наст.) звязвае прасл. *ryba і *ryti з і.-е. коранем *reu‑/*rou‑/*rŭ‑ і суфіксам ‑(ъ)b‑a (як *strělьba) і першасным значэннем ’спосаб лоўлі рыбы шляхам узрывання дна’, але гэтая спроба крытыкуецца. Паводле Тапарова (ЭИРЯ, 1, 5–10), звязана з рабы́ ’стракаты’. Агляд іншых версій і літ-ры гл. ESJSt, 13, 786; Жураўлёў, Язык и миф, 457–458.

Ры́ба2 ’няроўнасці на палатне касы пры няўмелым кляпанні’ (Сл. Брэс.). Можа, да *ryti з суфіксам ‑(ъ)b‑a?

Ры́ба3, у ры́бу ’гульня хлопчыкаў’ (гродз., Нар. словатв.). Да рыба1 з прычыны таго, што гульня імітуе лоўлю рыбы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

рыба / прынада: жывец

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

рыба...

Першая частка складаных слоў са знач.:

1) які мае адносіны да рыбы, яе лоўлі, да развядзення, апрацоўкі рыбы, напр.: рыбаапрацоўка, рыбаахова, рыбагадавальнік, рыбагаспадарка, рыбаедны, рыбалакацыя, рыбапрамысловы;

2) які мае адносіны да рыбы (у 2 знач.), да рыбных прадуктаў, напр.: рыбавяндлярны, рыбазасольны, рыбакансервы, рыбамаразільны, рыбапрадукты.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

меч-ры́ба, меч-ры́бы, мн. меч-ры́бы, меч-ры́б, ж.

Драпежная марская рыба атрада акунепадобных з адросткам на верхняй сківіцы, падобным на меч.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)