Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
разго́н, -у, м.
1.гл. разагнаць.
2. Рух з паступова нарастаючай хуткасцю; разбег.
Набраць р.
3. Адлегласць ад аднаго пункта да другога.
Які р!
4.перан. Шырыня, размах у дзеяннях, дзейнасці.
Гаспадарка набірае р.
5. Строгая вымова; разнос (разм.).
Даць р. за парушэнне дысцыпліны.
|| прым.разго́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разго́н, -ну м., в разн. знач.разго́н; (при беге — ещё) разбе́г, разбе́жка ж.;
р. дэманстра́нтаў палі́цыяй — разго́н демонстра́нтов поли́цией;
скачо́к з ~ну — прыжо́к с разго́на (с разбе́га);
◊ з ~ну — с разго́на
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разго́н
1.разго́н, -ну м.;
2.(разбег)разго́н, -ну м., разбе́г, -гу м.;
3.плот., портн. клін, род. клі́на м.;
◊
с разго́на (у) з разго́ну (разбе́гу);
в разго́не у разго́не;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разго́н, ‑у, м.
1.Дзеяннепаводледзеясл. разганяць — разагнаць (у 1, 3 і 4 знач.).
2. Рух з паступова нарастаючай скорасцю; скорасць, набытая кім‑, чым‑н. у выніку такога руху; разбег. Узяўшы добры разгон, Якаў неўзабаве пачаў даганяць уцекача.Кулакоўскі.Конь закусіў цуглі, выцягнуў галаву і ляцеў стралой, набіраючы ўсё большы разгон.Машара.
3. Адлегласць ад аднаго пункта прасторы да другога. Ад Верхаянска да Алтая Які разгон, якая шыр! Тут для жыцця ўсяго хапае, О, наша матухна Сібір!Непачаловіч.//Разм. Не занятая нічым прастора; прастор. Бачу і чытаю іншыя скрыжалі — Credo нашых дзён: Вольныя пуціны, сонечныя далі, Без канца разгон.Колас.
4.перан. Шырыня, размах у дзеяннях, дзейнасці. Гаспадарка выйшла на добрую дарогу і набірала ўсё большы і большы разгон.Дуброўскі.[Антон Пятровіч:] — Ідзі да нас [на завод]. Там, брат, разгон! Ого-го, які разгон!..Ваданосаў.
5.Разм. Строгая вымова; разнос, праборка. Даць разгон.
•••
З разгону — моцна разагнаўшыся, набраўшы скорасць.
У разгон — у роскідку (араць).
У разгоне (узнач.вык.) — пра тых, хто разасланы, адасланы куды‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разго́нм
1. (натоўпу) Zerspréngen n -s, Zerstréuen n -s, Aus¦einándertreiben n -s;
2. (разбег) Ánlauf m -(e)s, -läufe; Ánfahren n -s (пра транспартныя сродкі);
3. (адлегласць) Ábstand m -(e)s, -stände, Entférnung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Разго́н1 ’гвалтоўнае рассейванне тлуму’, ’рух з паступова нарастаючай скорасцю’ (ТСБМ), ’размах’ (Касп.), ’разбег’ (ашм., Стан.). Ад раз- і гнаць, ганяць (гл.).
Разго́н2 ’пасаг маладой у выглядзе гаспадарчай маёмасці, статак’ (Федар.). Магчыма, семантычная інавацыя на базе разагнаць, разагна́цца, г. зн. даць асновы і стымул для далейшага развіцця сямейнай гаспадаркі. У песні чаргуецца з прыгон, параўн.: Wyżań swuoj razhòn, wyżań swuoj pryhòn, / katory da minie nahnàła (там жа). Розныя тыпы пасагу?
Разгон3 ’расліна расходнік, Glechoma hederacea L.’ (Касп.). Відаць, сінанімічнае ўтварэнне да асноўнай назвы.