пра́віла, -а, мн. -ы, -віл і -аў, н.
1. Палажэнне, якое выражае заканамернасць, пастаянныя суадносіны якіх-н. з’яў.
Граматычныя правілы.
Па ўсіх правілах (так, як трэба; разм.).
2. звычайна мн. Пастанова, палажэнне, якія абавязваюць захоўваць пэўны парадак пры выкананні чаго-н.
Правілы вулічнага руху.
Правілы ўнутранага распарадку.
3. Склад думак, норма паводзін, прывычка.
Чалавек строгіх правіл.
Узяць сабе што-н. за п.
◊
Як правіла — звычайна, найчасцей.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пра́віла ср., в разн. знач. пра́вило;
граматы́чнае п. — граммати́ческое пра́вило;
~лы для ву́чняў — пра́вила для уча́щихся;
му́драе п. — му́дрое пра́вило;
адступі́ць ад ~л — отступи́ть от пра́вил;
○ трайно́е п. — тройно́е пра́вило;
◊ па ўсіх ~лах майстэ́рства — по всем пра́вилам иску́сства;
узя́ць сабе́ за п. — взять (положи́ть) себе́ за пра́вило (пра́вилом);
як п. — как пра́вило
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пра́віла, ‑а, н.
1. Палажэнне, якое вырашае тую або іншую заканамернасць. Разам [піянеры] рашалі задачы, пісалі дыктоўкі, вучылі правілы. Шыловіч.
2. звычайна мн. (пра́вілы, правіл). Пастанова, палажэнне, якія абавязваюць захоўваць пэўны парадак пры выкананні чаго‑н. Правілы вулічнага руху. Захоўваць правілы канспірацыі.
3. Норма паводзін, прывычка. [Камісар] выйшаў з палаткі, каб праверыць перад сваім адпачынкам вартавых, што было ў яго непарушным правілам. Шамякін. У бацькі было правіла: дасягнуў паўналецця — жыві сваім одумам. Навуменка.
•••
Складанае трайное правіла — правіла для рашэння задач, у якіх велічыні звязаны прамой і адваротнай прапарцыянальнай залежнасцю.
Па ўсіх правілах — так, як трэба.
Па ўсіх правілах мастацтва (часцей іран.) — грунтоўна, акуратна, улічваючы ўсе дэталі пры выкананні чаго‑н.
Узяць за правіла гл. узяць.
Як правіла — звычайна, пераважна, найчасцей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пра́віла н
1. Régel f -, -n;
выко́нваць пра́вілы die Régeln befólgen [beáchten, berücksichtigen];
2. (прынцып) Grúndsatz m -es, -sätze; Maxíme f -, -n, Prinzíp n -s, -i¦en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Пра́віла ’палажэнне, якое выражае тую або іншую заканамернасць’, ’норма паводзін, прывычка’ (ТСБМ), праві́ло ’ачэп’ (ганц., Сл. ПЗБ), правы́ло ’тс’ (бяроз., Шатал.), праві́ла ’тоўстая доўгая жардзіна, пры дапамозе якой злучаюць зад і перад калёс, калі возяць бярвенне’ (в.-дзв., Шатал.). Рус. пра́вило ’правіла’, прави́ло ’руль, лінейка’, укр. прави́ло ’руль; частка шавецкай калодкі’, польск. prawidło ’правіла; частка шавецкай калодкі і да т. п.’, чэш., славац. pravidlo ’правіла’, в.-луж. prawidło, н.-луж. pšawidło, серб.-харв. пра̏вило, славен. pravilo, балг. правило ’правіла’. Прасл. *pravidlo. Як сведчаць значэнні слова ў рус. і інш. славянскіх мовах, першапачаткова гэта было nomina instrumenti з суф. ‑dlo ад praviti (гл. правіць). Адцягненае значэнне з’явілася ў выніку пераносу ’тое, што вызначала прыладай’, параўн. лац. rēgula ’лінейка’ і ’правіла’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
за́паведзь, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Выслоўе, якое змяшчае рэлігійна-маральнае прадпісанне.
Евангельская з.
2. Правіла, палажэнне, якое служыць кіруючым указаннем для каго-, чаго-н. (высок.).
Першая з. (самае непарушнае правіла).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
выключэ́нне, -я, мн. -і, -яў, н.
1. гл. выключыць.
2. Адступленне ад агульнага правіла, рэдкі выпадак.
Няма правіла без выключэння.
◊
За выключэннем, прыназ. з Р — акрамя, апрача каго-, чаго-н.
Сабраліся ўсе, за выключэннем хворых.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
новаўвядзе́нне, -я, мн. -і, -яў, н.
Новае правіла, нанава прыняты парадак.
Важнае н.
Н. ў правапісе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
завучы́ць, -учу́, -у́чыш, -у́чыць; -у́чаны; зак., што.
Вучачы, запомніць, засвоіць.
З. правіла.
З. верш на памяць.
|| незак. заву́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
кано́н, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Царкоўнае ўстанаўленне, правіла, узаконенае вышэйшай царкоўнай іерархіяй.
Царкоўны к.
2. Правіла або сукупнасць правіл якога-н. кірунку, вучэння (кніжн.).
Эстэтычныя каноны класіцызму.
3. Спіс рэлігійных кніг, прызнаных царквою ў якасці Свяшчэннага Пісання (спец.).
Біблейскі к.
4. Царкоўнае песнапенне ў пахвалу святога або свята (спец.).
Велікодны к.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)