пе́пел по́пел, -лу м., мн. нет;

◊

посыпа́ть го́лову пе́плом глыбо́ка смуткава́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

по́пел, -лу м. пе́пел; зола́ ж.;

п. ад папяро́сы — пе́пел от папиро́сы;

ператвары́цца ў п. — преврати́ться в пе́пел;

выграба́ць п. з пе́чы — выгреба́ть золу́ из пе́чи

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спапяле́лы

1. преврати́вшийся в пе́пел;

2. перен. посере́вший

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

папяле́ць несов.

1. разг. превраща́ться в пе́пел;

2. приобрета́ть пе́пельный цвет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спапяле́ць сов.

1. испепели́ться, преврати́ться в пе́пел;

2. перен. стать пе́пельным; посере́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ДАЛЬ Алег Іванавіч

(25.5.1941, Масква — 3.3.1981),

рускі акцёр. Скончыў Тэатр. вучылішча імя Шчэпкіна (1963). Працаваў у Маск. т-ры «Сучаснік» (да 1977), у 1977—78 у Маск. т-ры на Малой Броннай. Яго мастацтва вызначалася абвостранасцю эмацыянальных рэакцый, інтэнсіўнасцю перажыванняў. Сярод роляў: Васька Пепел («На дне» М.Горкага), Бяляеў («Месяц у вёсцы» І.Тургенева). З 1962 здымаўся ў кіно: «Жэня, Жэнечка і «кацюша», «Хроніка пікіруючага бамбардзіроўшчыка», «Старая, старая казка», «Кароль Лір», «Цень», «Зямля Саннікава», «Прыгоды прынца Фларызеля» (тэлевізійны), «Старонкі дзённіка Пячорына» (тэлеспектакль) і інш.

Літ.:

Олег Даль: Воспоминания. Материалы из архива. М., 1992.

т. 6, с. 21

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Aquas cineri infundere

Ліць ваду ў попел.

Лить воду в пепел.

бел. Пасля сваркі кулакамі не машуць. Капаць калодзезь, калі хата гарыць. На пажары харом не распісваюць. Не тады студню капаць, як смагу паталяць.

рус. После пожара да за водой/да по воду. После драки кулаками не машут. После дела за советом не ходят. После ужина горчица. Спустя лето да по малину. Когда зубов не стало, тогда и орехов поднесли.

фр. Rien ne sert qu’agiter les poings après la bataille (Не стоит махать кулаками после драки). C’est la moutarde après le dîner (После ужина ‒ горчица). Fermer l’écurie lorsque les chevaux n’y sont plus (Закрывать конюшню, когда там нет лошадей).

англ. It is too late to lock the stable-door when the horse has been stolen (Поздно запирать конюшню, когда коня украли).

нем. Rat nach der Tat kommt zu spät (Совет после дела ‒ слишком поздно).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

вы́дуть сов.

1. вы́дзьмуць, мног. павыдзіма́ць;

ве́тер вы́дул всё тепло́ из ко́мнаты ве́цер вы́дзьмуў усё цяпло́ з пако́я;

2. (губами) вы́дзьмухаць, мног. павыдзьму́хваць, однокр. вы́дзьмухнуць;

вы́дуть пе́пел из тру́бки вы́дзьмухаць по́пел з лю́лькі;

вы́дуть пыли́нку вы́дзьмухнуць пылі́нку;

3. (изготовить что-л. путём дутья) техн. вы́дзьмуць, мног. павыдзіма́ць;

вы́дуть буты́ль из стекла́ вы́дзьмуць бу́тлю са шкла;

4. (выпить содержимое сосуда) прост. вы́жлукціць, вы́дундзіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

По́пел ’рэшткі згарання, спальвання чаго-небудзь’ (ТСБМ), ст.-бел. попелъ (1269 г.), у іншых славянскіх мовах варыянты з пачатковай альтэрнацыяй по‑/пе‑: укр. по́піл, рус. пе́пел, рус. дыял. по́пел, ст.-рус. пепелъ/попелъ, польск. popiół, каш. popʼół, в.-луж. popjeł, н.-луж. popʼeł, палаб. püpél, чэш. popel, славац. popol, славен. pepêl, славен. дыял. popȇl, харв. pèpeo, серб. пѐпео, серб. дыял. попео, балг. пѐпел, ст.-слав. пепелъ/попелъ ’тс’. Найбольш пашыраная этымалогія (Міклашыч, 235; Брукнер, 431; Фасмер, 3, 234; Махэк₂, 429; БЕР, 5, 157–159) выводзіць слова з варыянтаў кораня *‑pel‑/*‑pol‑, прадстаўленых у палена, паліць, полымя з агульным семантычным кампанентам ’гарэць, паліць’, параўн. ст.-прус. pelanne ’попел, парахно’, літ. pelenaĩ (мн. л.), лат. pęlni ’тс’. Зусім верагодна, што прасл. *po‑pelъ літаральна ’спаленае рэчыва’ — аддзеяслоўнае ўтварэнне з прыстаўкай по- з семантыкай выніковасці дзеяння. Банькоўскі (2, 699) разглядае *pepelъ як старэйшую рэліктавую форму, а *popelъ‑ — у якасці паўн.-слав. інавацыі, выводзячы рэдуплікаванае прасл. *pe(l)‑pel‑ъ ’пыл’ ад *pol‑nǫ‑ti ’палымнець’. Паводле Карскага (2–3, 87), пачатак слова з падваеннем кораня зменены пад уплывам прыстаўкі *po‑. Іншая версія ўзводзіць слова да і.-е. *pel‑ ’парахно, пыл’, ’мука́’, ’нешта сцёртае ў муку’ (Голуб-Копечны, 286; Сной, 436), што прадстаўлена ў лац. pellō ’біць, капаціць’, pollen ’пыл, мука’, грэч. πάλη, таксама з рэдуплікаваным пачатковым элементам παι‑πάλη ’дробна змолатая мука’, ст.-інд. pálala ’працёртае зерне, каша’. Адсюль прасл. *po‑pelъ азначае ’нешта дробнае, стоўчанае, сцёртае ў муку’. Назіраецца таксама сумяшчэнне ў слав. мовах семантыкі ’падгарэлы, спечаны’ і ’выраб з мукі’, параўн. бел. падпалак ’блін, ляпёшка’, падпалонік ’тс’, польск. podpłomyk ’тс’, а таксама паляніца/ пеляніца (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)