паспе́х

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз.
Н. паспе́х
Р. паспе́ху
Д. паспе́ху
В. паспе́х
Т. паспе́хам
М. паспе́ху

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

паспе́х, -ху м. спе́шка ж.;

◊ п. — людзя́м на смех — посл. поспеши́шь — люде́й насмеши́шь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паспе́х, ‑у, м.

Разм. Празмерная хуткасць, спешка. Паспех — людзям на смех. Прыказка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

паспе́х м разм Éile f -, Hétze f -, Hetzeréi f -, Hast f -

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Паспе́х ’паспешнасць’ (Нас., Грыг.), ’празмерная хуткасць’ (ТСБМ), ’паскарэнне’ (Гарэц., Касп., Др.-Падб.), поспех ’спорнасць, хуткасць’ (ТС). Укр. по́спіх, рус. поспе́х, польск. pośpiech, н.-, в.-луж., чэш. pospěch, славен. pospȇh, ст.-слав. поспѣхъ ’паспешнасць’, ’паскарэнне’, ’садзейнічанне’. Прасл. pospěxъ было, відаць, утворана ад дзеяслова po‑spěšiti, у якім прэфікс po‑ павялічвае значэнне дзеяслова. Да спех, спяшы́ць (гл.). Сюды ж паспяшны́ ’ранні (напр., капуста)’ (лід., Сл. ПЗБ), пасьпе́шка ’ранні сорт бульбы, скараспелка’ (Касп.; в.-дзв., астрав., смарг., Сл. ПЗБ), параўн. польск. pośpiechy ’тс’. Гл. таксама поспех.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

спе́шка ж., разг. спе́шка, -кі ж.; паспе́х, -ху м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спешка, паспех

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

По́спех 1, паспе́х ’удача ў дасягненні чаго-небудзь’, поспехі ’добрыя вынікі ў рабоце, вучобе’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., ТС), укр. поспіх ’поспех’, ст.-рус. поспѣхъ ’дапамога’, ’стараннасць, руплівасць, подзвіг’, польск. pośpiech ’хуткасць, спешнасць’. Звязана з паспяшаць — паспець ’(з)рабіць хутка, на час, удала’. Адсюль поспех у першасным значэнні ’справа, зробленая хутка, спрытна, на час, удала’ > ’добры вынік’ > ’подзвіг’, ’поспех’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне з прыстаўкай по- з семантыкай выніковасці дзеяння.

По́спех 2, паспяшо́к ’грузік на верацяне, каб яно даўжэй круцілася пры прадзенні; круглае, звычайна металічнае колца, якое надзяваецца ў пачатку прадзіва на верацяно, каб яно стала цяжэйшым і лепш (даўжэй) круцілася’ (Бір.; слуц., Нар. словатв.; З нар. сл.). Назва прыстасавання, звязаная з паспяшаць ’паскараць’, гл. паспе́х.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

hítzig

a гара́чы, запа́льчывы; па́лкі

◊ ~ ist nicht wítzig — ≅ паспе́х – людзя́м на смех

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

haste [heɪst] n. спе́шка;

in haste спе́хам, паспе́шліва;

make haste спяша́цца

♦

more haste, less speed ≅ паво́лі е́дзеш – далёка ста́неш; пама́лу е́дучы – дале́й зае́дзеш;

haste makes waste ≅ паспе́х – людзя́м на смех

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)