Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
мазо́ліцьнесов., разг. мозо́лить;
◊ м. во́чы — мозо́лить глаза́;
м. язы́к — мозо́лить язы́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
мазо́ліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; незак., што.
Разм. Націраць мазалі доўгай работай або хадзьбой. Дзён два мазоліў [Бірук] далоні рыдлёўкай — раўняў гліняны дол.Кулакоўскі.
•••
Мазоліць вочыкаму — дакучаць, назаляць пастаяннай прысутнасцю. Мужчыны выйшлі на двор. Абіваючы росную націну, пайшлі па градах да рова, каб не вельмі мазоліць людзям вочы.Асіпенка.
Мазоліць язык — упустую, дарэмна гаварыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мазо́ліць Schwíelen bekómmen* [háben];
мазо́ліць сабе́ ру́кі (D) an den Händen Schwíelen bekómmen*;
◊
мазо́ліцькаму-н.во́чыразм.j-m ein Dorn im Áuge sein
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Мазоліць ’націраць мазалі доўгай работай або хадзьбой’, ’нядбала або паволі працаваць’, ’трымаць, не выпускаючы з рук’, мазоліцца ’забаўляцца з кім-небудзь або чым-небудзь’, ’паволі і нядбайна рабіць’ (Нас., ТСБМ). Да мазоль (гл.). Параўн. таксама мазголіць. Сюды ж мазалява́ны ’набыты працай, намаганнямі’, мазоленне ’доўгае трыманне ў руках’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мозо́литьнесов./
◊
мозо́лить глаза́прост.мазо́ліць во́чы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мазголіць1 ’біць, у прыватнасці, па галаве’, ’уціраць масла ў валасы’, ’брудзіць чым-небудзь тлустым’ (Нас.), мазголіцца ’доўга поркацца з якім-небудзь прадметам’, ’пэцкацца (напр., грызучы косць)’ (Нас.). Разам з мазоліць, мазоліцца (гл.), астр, мазолі́ць (Сл. ПЗБ) належыць да гнязда мазол (гл.), якое з прасл.mozgoliti ’ціснуць, націраць мазоль’, а апошняе ў выніку метатэзы ўзнікла з glomoziti, параўн. чэш.(h)lomoziti, бел.гламаздзіць ’біць па галаве’, гламазда́, гламаздава́ты (гл.) (гл. Махэк₂, 377); Брукнер (346) выводзіць гэту лексему з літ.mãzgas ’супель’, ’почка на дрэве’, а Фасмер (2, 638–639) — з *мъзга. Сюды ж: мазголенне ’важданне, порканне’, ’частыя ўдары па галаве’, ’мазанне валасоў’ (Нас.).
Мазголіць2 ’выдумваць’ (лід., Сцяшк. Сл.). Утворана ад мазгол ’чалавек, з галавой’. Параўн. рус.разан.мозгаль ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сёртаць ‘бадзяцца, мазоліць вочы’ (полац., Нар. лекс.), ‘мітусіцца, снаваць’ (дзісн., Яшк. Мясц.), ‘прыглядацца, шукаць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Паводле Варбат (Этимология–1975, 32 і наст.), да прасл.*sьrtati, якое ўзнаўляецца на аснове рус.зах.сёртать ‘хадзіць без справы, бадзяцца’, алан.се́ртать ‘чакаць’, цвяр.серта́ть ‘пераступаць з нагі на нагу’, польск.дыял.siertać się ‘мітусіцца, кідацца’, серб.-харв.sȑtati ‘ісці, хадзіць, як сляпы, бадзяцца’, балг.дыял.сръ́та ‘углядацца’, макед.сртам ‘углядацца; чакаць’, якія далей да і.-е. кораня *ser‑ ‘цячы’ з ‑t‑ пашыральнікам. Па-за славянскімі мовамі адпаведнікі ў ст.-інд.sísarti, sárati ‘цячы, спяшацца, імкнуцца’, с.-ірл.sirid ‘бадзяцца, нападаць, рабаваць’, літ.apsìrti ‘акружваць’, лат.sirt ‘бадзяцца, нападаць, рабаваць’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маха́ць, мыха́ць, маха́ты, маха́тэ ’рабіць узмахі, рухі ў паветры’, ’хутка ісці’, ’хутка рабіць’, ’матаць нагамі’ (ТСБМ, Федар. 6, Нас., Бяльк., ТС, Анох., драгічынскае, КЭС; Сл. ПЗБ), ’хлусіць’ (Нас.), махацца ’сноўдацца, матляцца, церціся, мазоліць вочы, жыць сабе патроху’ (Нас., ТС). Укр.маха́ти, рус.махать, польск.machać, н.-луж.machaś, в.-луж.machać, чэш.máchati, славац.máchať, славен.máhati, серб.-харв.ма́хати, макед.мава, балг.махам, ц.-слав.махати. Прасл.maxati, утворанае ў выніку пашырэння суфіксам ‑x‑ асновы majati, роднаснай з літ.móti ’махаць, ківаць’ (як jexati з літ.jóti ’ехаць на кані’). Да і.-е.*ma‑ рухаць’ (Міклашыч, 180; Бернекер, 2, 4; Бязлай, 2, 161). Іншыя версіі гл. Фасмер, 2, 584 і БЕР, 3, 692–693.