кро́ў

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне

адз.
Н. кро́ў
Р. крыві́
Д. крыві́
В. кро́ў
Т. крывёй
крывёю
кро́ўю
М. крыві́

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

кроў, крыві́; Т кро́ўю і крывёй, ж.

1. Чырвоная вадкасць, якая рухаецца па крывяносных сасудах арганізма, жывіць яго клеткі і забяспечвае абмен рэчываў.

Артэрыяльная к.

2. перан. Блізкае кроўнае сваяцтва.

Адной крыві.

3. Пра пароду жывёл.

Бульдог чыстай крыві.

◊

Гарачая кроў — пра тэмпераментнага чалавека.

Кроў за кроў — помсціць забойствам за забойства.

Кроў з малаком — пра чалавека з румяным свежым тварам.

Кроў іграе (кіпіць) у каго — пра багацце жыццёвых сіл, энергіі.

Кроў ледзянее (стыне) (у жылах) — пра пачуццё жаху, моцнага перапуду.

Льецца (праліваецца) кроў — пра масавае забойства, звычайна ў час вайны.

Плоць ад плоці, кроў ад крыві (кніжн.) — аб тым, што створана ўласнай працай і клопатамі.

Псаваць кроў каму — псаваць настрой, раздражняць.

Сэрца кроўю абліваецца — цяжка каму-н. ад душэўнага болю, пачуцця спагады, жалю.

Умыцца кроўю — быць збітым.

|| прым. крывяны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

К. ціск (ціск крыві ў сасудах).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

кроў (род. крыві́) ж., в разн. знач. кровь;

○ сумяшча́льнасць крыві́ — совмести́мость кро́ви;

◊ свая́ к. — своя́ кровь;

к. з малако́м — кровь с молоко́м;

к. за к. — кровь за кровь;

к. з но́са — кровь из но́са (и́з носу);

блакі́тная к. — голуба́я кровь;

сапсава́ць мно́га крыві́ — испо́ртить мно́го кро́ви;

к. гаво́рыць (загавары́ла) — кровь говори́т (заговори́ла);

к. кі́нулася ў галаву́ — кровь уда́рила в го́лову;

гара́чая к. — горя́чая кровь;

умы́цца кро́ўю — умы́ться кро́вью;

пралі́ць к. — проли́ть кровь;

патапі́ць у крыві́ — потопи́ть в крови́;

сысці́ кро́ўю — сойти́ кро́вью;

плоць ад пло́ці, к. ад крыві́ — плоть от пло́ти, кровь от кро́ви;

піць (смакта́ць, ссаць) к. — пить (соса́ть) кровь;

налі́цца кро́ўю — нали́ться кро́вью;

мо́ра крыві́ — мо́ре кро́ви;

к. ледзяне́е (сты́не) у жы́лах — кровь ледене́ет (сты́нет) в жи́лах;

ліць (праліва́ць) к. — лить (пролива́ть) кровь;

по́там і кро́ўю — по́том и кро́вью;

сэ́рца крывёй абліва́ецца — се́рдце кро́вью облива́ется;

здабы́ць кро́ўю — добы́ть кро́вью;

плоць і к. — плоть и кровь;

залі́цца кро́ўю — зали́ться кро́вью;

запля́міць ру́кі крывёй — обагри́ть ру́ки кро́вью;

к. ігра́е (кіпі́ць) — кровь игра́ет (кипи́т)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кроў, крыві, Т кроўю і крывёй, ж.

1. Чырвоная вадкасць, якая рухаецца па крывяносных сасудах арганізма, жывіць яго клеткі і забяспечвае абмен рэчываў. Артэрыяльная кроў. Венозная кроў. Рух крыві.

2. перан. Блізкае кроўнае сваяцтва. Адной крыві. □ — У Марысі Антосева кроў. Бажко. // Блізкі сваяк. У глыбіні душы варухнулася ў Сіпака нешта падобнае на крупінку жалю да чалавека: што тут ні кажы, а ўсё ж свая кроў... Лынькоў.

3. Парода жывёлы. Бульдог чыстай крыві. // Пра род, паходжанне людзей. Мадам Гамрэкелі сказала, што ў Сімонавых паводзінах адразу відаць несамавітасць ягонага роду, не[высака]роднасць крыві. Самуйлёнак.

4. перан. Забойства, кровапраліцце. [Дзед Бадыль:] Народ не вытрымае, з голымі рукамі кінецца на гарматы і кулямёты. Крыві шмат будзе. Крапіва.

5. перан.; якая. Тэмперамент, характар. Гарачая кроў. Маладая кроў.

•••

Сумяшчальнасць крыві гл. сумяшчальнасць.

Гарачая кроў — пра страснага, тэмпераментнага чалавека.

Да апошняй каплі крыві гл. капля.

Кроў гаворыць (загаварыла) у кім — аб праяўленні чаго‑н., уласцівага роду, нацыі і пад.

Кроў за кроў — помсціць забойствам за забойства.

Кроў з малаком — пра дужага прыгожага чалавека з румяным свежым тварам.

Кроў іграе (кіпіць) — пра багацце жыццёвых сіл, энергіі.

Кроў кінулася (хлынула) у галаву каму — хто‑н. моцна ўсхваляваўся, узрушыўся.

Кроў ледзянее (стыне) (у жылах) — пра пачуццё жаху, моцнага перапуду.

Кроў ударыла ў твар каму — хто‑н. пачырванеў ад збянтэжанасці, сораму, непрыемнасці і пад.

Кроўю сэрца (кніжн.) — з глыбокім пачуццём і перакананнем, з вялікімі мукамі (пісаць, тварыць што‑н.).

Купацца ў крыві гл. купацца.

Ліць (праліць) кроў гл. ліць.

Льецца (праліваецца) кроў чыя, якая — пра вялікія ахвяры, масавае забойства людзей (звычайна ў час вайны).

Наліцца кроўю гл. напіцца.

Напіцца (насмактацца) крыві гл. напіцца.

Патапіць у крыві гл. патапіць.

Піць (смактаць, ссаць) кроў гл. піць.

Плоць ад плоці, кроў ад крыві гл. плоць.

Плоць і кроў каго, чыя гл. плоць.

Потам і кроўю гл. пот.

Псаваць кроў каму гл. псаваць.

Псаваць сабе кроў гл. псаваць.

Сысці кроўю гл. сысці.

Сэрца кроўю абліваецца гл. сэрца.

Умыцца кроўю гл. умыцца.

(Хоць) кроў з носа — нягледзячы ні на якія цяжкасці, перашкоды (зрабіць што‑н., дамагчыся чаго‑н.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кроў

т. 8, с. 478

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

кроў ж Blut n -(e)s;

прылі́ў крыві́ Blútandrang m -(e)s;

адлі́ў крыві́ Blútleere f -;

кансервава́ная кроў мед Blútkonserven [-vən] pl;

вялі́кая стра́та крыві́ hóher Blútverlust;

узя́ць кроў мед éine Blútprobe néhmen*;

сцяка́ць крывёю verblúten vi;

пуска́ць кроў zur Áder lássen*;

во́чы, налі́тыя крывёю blútunterlaufene Áugen;

◊ збіць каго-н да крыві́ j-n blútig schlágen*;

гэ́та ў яго́ ў крыві́ das liegt [steckt, sitzt] ihm im Blut;

кроў з малако́м (пра добры выгляд) wie Milch und Blut, wie das blühende Lében;

сэ́рца крывёю абліва́ецца разм da blútet éinem das Herz;

увайсці́ ў плоць і кроў in Fleisch und Blut übergehen*;

псава́ць каму-н кроў разм j-m die Láune verdérben*;

кроў уда́рыла яму́ ў галаву́ das Blut schoss ihm in den Kopf;

кроў сты́(г)не (ад жа́ху) das Blut stockt [erstárrt] in den Ádern;

у ім кроў кіпі́ць ihm kocht das Blut in den Ádern;

кроў з но́су kóste es, was es wólle

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Кроў ’чырвоная вадкасць, якая рухаецца па крывяносных сасудах арганізма’ (ТСБМ, Яруш., Нік. Напаў., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Ск., Сл. паўн.-зах., Касп.). Укр. кров, рус. кровь ’тс’, ст.-слав. кръвь, балг. кръв, серб.-харв. кр̑в, славен. kȓv ’тс’, польск. krew, чэш. krev, славац. krv, н.-луж. kšew, палаб. kroj ’тс’. Прасл. kry мае ў якасці найбліжэйшых адпаведнікаў літ. kraũjas ’тс’. Ірл. cru, лац. cruor ’тс’ (Бернекер, 1, 632; Траўтман, 142).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кроў; юха, юшка (разм.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

Сямёнава кроў ’святаяннік, Hypericum L.’ (Кіс., Бяльк.). Сувязь з уласным імем Сямён застаецца няяснай, магчыма, вынік замены ўласнага імені Ян, Іван, параўн. іншыя назвы расліны святаянскае зелле, зелле св. Івана (Кіс.), укр. Іванова кров (Макавецкі, Sł. botan.), гл. свентаянскае зелле, святаяннік; другая частка назвы звязана з колерам: сямёныва кроў — цьвет жоўтый, а як натрэш, дык красна (Бяльк.), параўн. іншыя назвы расліны: крываўнік, заячча кроў і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

до́нар, -а, мн. -ы, -аў, м.

Той, хто дае кроў для пералівання або які-н. орган для перасадкі хворым.

|| прым. до́нарскі, -ая, -ае.

Донарская кроў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)