каршэ́нь

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. каршэ́нь каршні́
Р. каршня́ каршнёў
Д. каршню́ каршня́м
В. каршэ́нь каршні́
Т. каршнём каршня́мі
М. каршні́ каршня́х

Крыніцы: nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

каршэ́нь, ‑шня, м.

Разм.

1. Карак. Назаўтра летуна з машынай адшукалі і, даўшы ў каршэнь, прагналі. Корбан. // Частка адзення, якая прылягае да карка. [Паліцэйскі] ужо сілком цягнуў хлопца, схапіўшы яго за каршэнь. Лынькоў.

2. Удар, кухталь. Надаваць каршнёў.

•••

Гнаць у каршэнь гл. гнаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

каршэ́нь м разм Geníck n -(e)s, -e;

◊ даць [натаўчы́] каму-н у каршэ́нь j-m eins ins Geníck verpássen;

атрыма́ць у каршэ́нь разм eins auf den Déckel kríegen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Каршэ́нь ’каршэнь, карак’, ’удар у патыліцу’ (Нас., Касп., Шат., Бяльк., Гарэц., Янк. БП, Мат. АС), «мужык … выпіхнуў папа ў каршэнь за дзверы» (Шн.), ’шыя, карак’ (Янк. III, Нар. сл., Шатал., Нас.). Утворана, як і каршэль, ад карх (гл.) ’карак’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кіршэ́нь ’карак’ (Ян., Бяльк.). Гл. каршэнь.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

гастралёр, ‑а, м.

1. Артыст, які прыехаў на гастролі. Гастралёры выступалі на летняй эстрадзе.

2. перан. Разм. Пра чалавека, які часта мяняе месца работы; лятун. Кажуць, зноўку Ян без месца: За каршэнь яго ўзялі, У месца мяккае каленцам Гастралёру паддалі! Валасевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ахэ́лік ’кухталь’ (Яўс.). Фанетыка сведчыць пра запазычанне; магчымыя крыніцы ў аргатычных словах, параўн. ням. арг. Cheilek ’пай з крадзенага, грошы’, ідыш chajlik ’доля, пай’ з ст.-яўр. cheluka ’пай’, сляды пераасэнсавання ў выразе даць у хэйлік ’даць у каршэнь’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Каршэ́ль ’карак’ (Нар. лекс.) у выразе даць у каршэль ’даць па шыі’ (Нар. сл., Янк. Мат.), ’карак, задняя частка шыі’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ), ’шыя і плечы ля шыі’ (КЭС, лаг.). Словаўтваральны варыянт да каршэнь (гл.). Аб суфіксацыі ‑elь гл. SP, 1, 108; ‑enь‑ SP, 1, 125.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

хо́лка ж. (часть шеи) ка́рак, -рка м., обл. га́гавіца, -цы ж.;

ло́шадь наби́ла хо́лку конь наму́ляў ка́рак;

◊

намы́лить (намя́ть) хо́лку даць ды́хту; у каршэ́нь даць; грымака́ (кухталя́, кухталёў) даць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Geníck

n -(е)s, -e паты́ліца

sich (D) ~ bréchen* — скруці́ць сабе́ галаву́

am ~ pácken — схапі́ць за каршэ́нь

ein stéifes ~ háben — быць упа́ртым [незгаво́рлівым]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)