кало́дачка

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. кало́дачка кало́дачкі
Р. кало́дачкі кало́дачак
Д. кало́дачцы кало́дачкам
В. кало́дачку кало́дачкі
Т. кало́дачкай
кало́дачкаю		 кало́дачкамі
М. кало́дачцы кало́дачках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

кало́дачка ж.

1. уменьш. чу́рка, обру́бок м.;

2. (рукоятка) черено́к м.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кало́дачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.

Памянш. да калодка (у 1, 2, 4, 5, 6 і 7 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кало́дачка ж памянш Klötzchen n -s, -; kléiner Block

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Кало́дачка ’каленца (у сцябле)’ (бяроз., Шатал.), ’сустаў’ (там жа). Адносна семантыкі параўн. ілюстрацыю да першага значэння: «На соломынэ аж тры колодычкы вырослі» (с. 70). Паводле Цыхуна (вусн. паведамл.), тут перанос ад першапачатковага калода ’трубка, сцябліна ў злакавых’. Да матывацыі параўн. калена як ’патаўшчэнне, вузел на сцябліне’ і ’частка сцябліны паміж патаўшчэннямі’. Прыклады адпаведных утварэнняў: калена ’сустаў пальца рукі’, і на той жа тэрыторыі (бяроз.) «жыта пошло ў каленцы». Зыходзячы з прыведзеных фактаў, менш верагодна думаць аб першаснасці значэння ’сучляненне як патаўшчэнне’. Паводле першага тлумачэння назва матывуецца звычайнымі пераносамі ў межах устаноўленай (і ўжо дыфузнай) семантыкі; калі ж прыняць другую версію, цяжка абгрунтаваць яе з боку семантыкі. Параўн. яшчэ інфармацыю па калода.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кало́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.

1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.).

Парэзаць бярозу на калодкі.

2. Кусок дрэва, які служыць асновай у некаторых інструментах, прыборах.

К. рубанка.

3. Кусок дрэва, выструганы ў форме ступні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл.

Выплятаць лапці на калодцы.

4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы.

Колы па калодкі ў гразі.

5. Планка для мацавання на грудзях ордэнаў, медалёў ці ордэнскіх стужак.

Ордэнская к.

|| памянш. кало́дачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. кало́дачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жура́ўка

‘журавель; калодачка з дзіркай на верхнім камені жорнаў; выемка ў ткацкім станку’

назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. жура́ўка жура́ўкі
Р. жура́ўкі жура́вак
Д. жура́ўцы жура́ўкам
В. жура́ўку жура́вак
Т. жура́ўкай
жура́ўкаю		 жура́ўкамі
М. жура́ўцы жура́ўках

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

жура́ўка

‘журавель; калодачка з дзіркай на верхнім камені жорнаў; выемка ў ткацкім станку’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. жура́ўка жура́ўкі
Р. жура́ўкі жура́вак
Д. жура́ўцы жура́ўкам
В. жура́ўку жура́ўкі
Т. жура́ўкай
жура́ўкаю		 жура́ўкамі
М. жура́ўцы жура́ўках

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

◎ Порх ’калодачка для гульні, падобнай на хакей’: копаці пор‑ ха коі(убою (ТС). Няясна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сярга́ (сірьга́) ’завушніца’, ’мочка (вуха)’ (Мат. Гом.), ’завушніца’, ’калодачка для млёна ў верхнім жарне’ (маг., віц., гом., ЛА, 4), сюды ж сярге́йчык ’гняздо для млёна ў жорнах’ (талач., ЛА, 4). Гл. сергі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)