дзі́ва, -а, мн. -ы, -аў, н.

Тое, што выклікае здзіўленне, цуд.

Сапраўднае д.

Што за д.? Вось гэта дык д.!

◊

Дзіва дзіўнае (разм.) — вялікае дзіва.

Дзіву давацца (разм.) — моцна здзіўляцца.

На дзіва (разм.) — надта добра (удацца, выйсці, атрымацца).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дзі́ва

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. дзі́ва дзі́вы
Р. дзі́ва дзі́ў
Д. дзі́ву дзі́вам
В. дзі́ва дзі́вы
Т. дзі́вам дзі́вамі
М. дзі́ве дзі́вах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

дзі́ва I ср. (то, что вызывает удивление) чу́до, ди́во, дико́вина ж.; дико́винка ж.; не́видаль ж.;

вось гэ́та дык дз.! — вот так чу́до (ди́во, дико́вина, дико́винка)!;

паду́маеш, дз. тако́е! — ирон. поду́маешь, не́видаль кака́я!;

2. в знач. сказ. ди́во, удиви́тельно, стра́нно;

не дз., што ён не прыйшо́ў — не ди́во (не удиви́тельно), что он не пришёл;

◊ на дз. — на ди́во, на удивле́ние;

дз. што! — ещё бы!;

гэ́та не дз. — э́то не удиви́тельно;

што за дз.! — ничего́ удиви́тельного; что за не́видаль!;

дз. дзі́ўнае — ди́во ди́вное; чудеса́ да и то́лько!;

про́ста дз.! — про́сто чу́до!;

дзі́ву да́цца — диву да́ться;

вось дз.! — вот не́видаль!

дзі́ва II ж., театр., уст. ди́ва

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дзі́ва, ‑а; мн. дзі́вы, дзіў; н.

1. Нешта незвычайнае, тое, што выклікае здзіўленне. Загледзеўся [пан] на дзіва: такі недалужны конік, а цягне воз дроў, пад неба накладзены! Якімовіч. На твары ў .. [дзецюка] адбілася надзвычайнае здзіўленне: ён ніколі не бачыў такога дзіва, каб атаманам была дзеўка. Нікановіч. // Пра тое, што выклікае здзіўленне, захапленне сваімі выдатнымі якасцямі. Ну, што, здаецца, кусок дрэва, Той чорны дуб, што ў рэчцы мок, А вось жа выйшаў кад[аў]бок, Майстэрства дзіва. Колас. Было маленькае ярка-чырвонае дзіва на таку — малатарня. Мележ.

2. Разм. Здзіўленне. Старыя з дзівам паглядалі на свежыя хваёвыя слупы, што ўкопваліся ў зямлю. Бядуля. На дзіва ўсіх, шафёр адразу згадзіўся і выключыў матор. Кулакоўскі.

3. у знач. вык. Разм. Дзіўна. Я перачытаў гэтулькі кніг, што аж самому дзіва, колькі чалавек можа ўсяго перачытаць. Чорны. «Скуль іх [піянераў] столькі? — дзіва Гані: Ну, як макаў агарод!» Колас.

•••

Дзіва дзіўнае — вялікае дзіва. — Дзіва дзіўнае! — ускрыкнула Марыля, калі яны ўвайшлі ў Ладунькаву хату. — У печы не паліцца, а дым з коміна ідзе. Корбан.

Дзіва ўзяло (бярэ) каго — дзіўна каму‑н.

Дзіва што — безумоўна, так, несумненна.

Дзівам дзівіцца гл. дзівіцца.

Дзіву дацца гл. дацца.

На дзіва — надта добра, выдатна (удацца, выйсці і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Дзіва

т. 6, с. 111

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

дзі́ва н

1. (нешта незвычайнае) Wúnder n -s, -; Wúnderding n -(e)s, -e; Séltenheit f -, -en;

2. (здзіўленне) Verwúnderung f -, -en; Erstáunen n -s, -;

3. (дзіўна) у знач вык, разм mérkwürdig, erstáunlich;

◊ што за дзі́в! das ist ein wáhres Wúnder!, das ist wúnderbar!;

няма́ нічо́га дзі́ўнага das ist gar nicht verwúnderlich;

не дзі́в, што… (es ist) kein Wúnder, dass…;

дзі́ву дава́цца sich wúndern;

на дзі́в áusgezeichnet, sehr gut;

◊ дзі́в што! und ob!

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Дзі́ва ’дзіва’. Параўн. рус. ди́во, укр. ди́во, польск. dziwo, серб.-харв. ди̑во, ст.-слав. диво. Прасл. *divo ’тс’. Сувязі са слав. *divati, *diviti, *divъ. Гл. Фасмер, 1, 513; Бернекер, 1, 202–203; Трубачоў, Эт. сл., 5, 33–34. Параўн. мн. л. у рус. дыял. дивеса́. Магчыма, бел. дзіво́сны паходзіць ад дзіво́сы (мн. л.), што нагадвае форму мн. л. у старых асноў на ‑es‑. Ад *divo ўтворан прыметнік на ‑ьnъ *divьnъ (бел. дзі́ўны і інш.). Агляд у Трубачова, Эт. сл., 5, 36–37. Таксама дзеяслоў *diviti, *diviti sę, паводле Трубачова (там жа, 33), утворан ад *divo.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дзіва, дзівосы (мн.), цуд, праява, незвычайнасць; дзівота (разм.); першына, наўда (абл.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

дзі́ў

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. дзі́ў дзі́вы
Р. дзі́ва дзі́ваў
Д. дзі́ву дзі́вам
В. дзі́ва дзі́ваў
Т. дзі́вам дзі́вамі
М. дзі́ве дзі́вах

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

не́видаль ж., разг., уст. дзі́ва, -ва ср.;

◊

вот не́видаль! вось дзі́ва!;

что за не́видаль! што за дзі́ва!;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)