гі́льдыя
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
гі́льдыя |
гі́льдыі |
| Р. |
гі́льдыі |
гі́льдый |
| Д. |
гі́льдыі |
гі́льдыям |
| В. |
гі́льдыю |
гі́льдыі |
| Т. |
гі́льдыяй
гі́льдыяю |
гі́льдыямі |
| М. |
гі́льдыі |
гі́льдыях |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
ГІ́ЛЬДЫІ
(ад ням. Gilde карпарацыя),
у перыяд. ранняга сярэдневякоўя ў Еўропе розныя аб’яднанні (эканам., паліт., рэліг., пазней купецкія) для абароны інтарэсаў сваіх членаў. У Англіі і інш. краінах Еўропы гільдыямі называліся таксама аб’яднанні гар. рамеснікаў — цэхі. У Зах. Еўропе раннія гільдыі згадваюцца ў крыніцах 7—8 ст. У канцы 11 — пач. 12 ст. ў сувязі з развіццём гандлю ў Англіі, Германіі, Фландрыі, Францыі ўзніклі купецкія гільдыі, якія ствараліся з мэтай абароны купцоў і тавараў у дарозе, узаемадапамогі, атрымання гандл. Прывілеяў, манапалізацыі гандлю. На Беларусі т.зв. купецкія сотні вядомы з 12 ст. ў Полацку і Віцебску. У 17—18 ст. купецкія арг-цыі ў рамесна-гандл. цэнтрах ВКЛ, у т. л. ў Полацку, Віцебску, Магілёве, Мінску, Пінску, Слуцку, называліся брацтвамі. Сход выбіраў 3 старшын — адм. і судовы орган брацтва. Рашэнні старшын і сходу зацвярджала гарадская рада. Пасля далучэння да Рас. імперыі (канец 18 ст.) на Беларусь пашыралася дзеянне рэгламенту Гал. магістрата, які абавязваў ствараць гільдыі ва ўсіх гарадах. У залежнасці ад велічыні капіталу купецтва падзялялася на тры гільдыі. Гільдзейскае купецтва мела шэраг прывілеяў. У 1863 трэцяя гільдыя скасавана. З развіццём капіталізму роля гільдыі паменшала, але падзел купецтва на гільдыі існаваў да 1917.
т. 5, с. 244
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
гільдзе́йскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да гільдыі. Гільдзейскі купец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гі́льдыя, ‑і, ж.
1. У сярэдневяковай Еўропе — аб’яднанне купцоў або рамеснікаў, якое абараняла інтарэсы або цэхавыя прывілеі сваіх членаў.
2. У царскай Расіі — адзін з трох саслоўнападатковых разрадаў, на якія падзялялася купецтва ў залежнасці ад велічыні капіталу. Купец першай гільдыі.
•••
Першай гільдыі — пра чалавека з крайнім праяўленнем якіх‑н. якасцей. Штукар першай гільдыі.
[Ад ням. Gilde — таварыства.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гі́льдыя ж., ист. ги́льдия;
◊ (махля́р) пе́ршай гі́льдыі — (плут, жу́лик) пе́рвой ма́рки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гі́льдыя, -і, мн. -і, -дый, ж.
1. У сярэдневяковай Еўропе: аб’яднанне купцоў або рамеснікаў, якія абаранялі інтарэсы сваіх членаў.
2. У дарэвалюцыйнай Расіі: адзін з разрадаў, на якія падзялялася купецтва ў залежнасці ад маёмаснага стану.
Купец другой гільдыі.
3. Увогуле саюз, аб’яднанне людзей адной ці падобных прафесій, мэт.
Г. літаратараў.
|| прым. гільдзе́йскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
купе́ц, ‑пца, м.
1. Уладальнік гандлёвага прадпрыемства, які займаецца прыватным гандлем. // У дарэвалюцыйнай Расіі — асоба купецкага саслоўя. Купец першай гільдыі.
2. Уст. Пакупнік. Сюды, на «Конскі базар», і з’язджаліся купцы коней. Хведаровіч. // Нар.-паэт. Пра жаніха ў час сватання. — Бывайце, суседзі! — крыкнуў Сімон .. — Прывязу вам купца-малайца, рыхтуйце вяселле! Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
купе́ц, -пца́, мн. -пцы́, -пцо́ў, м.
1. Багаты гандляр, уладальнік прыватнага гандлёвага прадпрыемства.
К. першай гільдыі.
2. Пакупнік (разм.).
Знайсці купца на тавар.
|| памянш. ку́пчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.; разм.).
|| павел. купчы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, м. (да 1 знач.; разм.).
|| ж. купчы́ха, -і, ДМ -чы́се, мн. -і, -чы́х (да 1 знач.).
|| зб. купе́цтва, -а, н. (да 1 знач.).
|| прым. купе́цкі, -ая, -ае (да 1 знач.).
К. сан.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
АКСАМІ́ТНАЯ КНІ́ГА,
радаслоўная кніга найб. знатных баярскіх і дваранскіх радоў Расіі. Складзена ў 1687. Назва па аксамітнай вокладцы. У Аксамітную ўвайшоў «Гасудараў радасловец» 1555—56, у якім вяліся радаслоўныя запісы Рурыкавічаў і Гедзімінавічаў. Аксамітная кніга не закончана, у ёй ёсць недакладнасці, фальсіфікацыі. Маніфестам 1807 уведзена Аксамітная кніга і купецкіх радоў першай гільдыі.
т. 1, с. 203
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
гі́льдыя
(польск. gildia, ад ням. Gilde = таварыства)
1) аб’яднанне купцоў або рамеснікаў у сярэдневяковай Еўропе, якое абараняла інтарэсы сваіх членаў;
2) адзін з трох маёмасных разрадаў купецтва ў царскай Расіі (напр. купец першай гільдыі).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)