ВУЧО́НАЕ ЗВА́ННЕ,
прысвойваецца выкладчыкам ВНУ і навук. работнікам (звычайна з вучонымі ступенямі) у залежнасці ад навук. кваліфікацыі і складанасці творчых задач, якія імі вырашаюцца. У адпаведнасці з вучоным званнем замяшчаюцца і пасады ў навуч. і навук. установах, што займаюцца паводле конкурсу і па кантракце. Сістэма вучоных званняў: прафесар (у сярэднявеччы магістр), дацэнт і інш. — усталявалася ў зах.-еўрап. ун-тах у канцы 16 ст. У Расіі гэтыя вучоныя званні сталі выкарыстоўвацца ў 18—19 ст. У СССР, у т. л. на Беларусі, сістэма вучоных званняў аформілася ў 1920—30-я г., прыняты вучоныя званні: прафесар, дацэнт.
т. 4, с. 297
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
вучо́ны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
вучо́ны |
вучо́ная |
вучо́нае |
вучо́ныя |
| Р. |
вучо́нага |
вучо́най
вучо́нае |
вучо́нага |
вучо́ных |
| Д. |
вучо́наму |
вучо́най |
вучо́наму |
вучо́ным |
| В. |
вучо́ны (неадуш.)
вучо́нага (адуш.) |
вучо́ную |
вучо́нае |
вучо́ныя (неадуш.)
вучо́ных (адуш.) |
| Т. |
вучо́ным |
вучо́най
вучо́наю |
вучо́ным |
вучо́нымі |
| М. |
вучо́ным |
вучо́най |
вучо́ным |
вучо́ных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
правадзе́йны, -ая, -ае.
У выразе: правадзейны член чаго — вучонае званне члена некаторых навуковых устаноў, акадэмій і пад.
П. член акадэміі навук.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дацэ́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
Вучонае званне выкладчыка вышэйшай навучальнай установы або супрацоўніка навуковай арганізацыі, якое папярэднічае прафесару, а таксама асоба, якая мае гэта званне.
|| прым. дацэ́нцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прафе́сар, -а, мн. -ы, -аў, м.
Вышэйшае вучонае званне выкладчыка вышэйшых навучальных устаноў і супрацоўніка навуковых і лячэбных устаноў, які кіруе навукова-даследчай і лячэбнай работай; таксама асоба, якая мае гэта званне.
|| прым. прафе́сарскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыва́т-дацэ́нт, ‑а, М ‑нце, м.
У дарэвалюцыйнай Расіі і краінах Заходняй Еўропы — вучонае званне пазаштатнага выкладчыка вышэйшай школы. // Асоба, якая мае такое званне.
[Ад лац. privatim docens — які вучыць, навучае прыватна.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бі́цэпс. Рус. би́цепс, укр. бі́цепс. Вучонае запазычанне з лац. мовы для абазначэння двухгаловай мышцы (лац. biceps двухгаловы’). Параўн. Шанскі, 1, Б, 127.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дацэ́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Вучонае званне і пасада выкладчыка вышэйшай навучальнай установы (ніжэйшая за прафесара і вышэйшая за асістэнта). // Асоба, якая мае гэта званне і займае гэту пасаду.
[Ад лац. docens, docentis — той, хто вучыць, абучае.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прафе́сар
(лац. professor = настаўнік)
вышэйшае вучонае званне выкладчыка вышэйшых навучальных устаноў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
член-карэспандэ́нт, чле́на-карэспандэ́нта, мн. чле́ны-карэспандэ́нты, чле́наў-карэспандэ́нтаў, м.
Акадэмічнае вучонае званне, ніжэйшае за акадэміка (правадзейнага члена), якое носяць прызнаныя вучоныя або дзеячы мастацтваў, выбраныя агульным сходам якой-н. акадэміі ў яе склад без права рашаючага голасу (у адрозненне ад правадзейных членаў акадэміі).
|| прым. член-карэспандэ́нцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)