ву́зел², -зла́, мн. -злы́, -зло́ў, м. (спец.).

Адзінка скорасці судна, роўная адной марской мілі ў гадзіну.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ву́зел¹, -зла́, мн. -злы́, -зло́ў, м.

1. Месца, дзе звязаны канцы чаго-н. або зацягнута пятля на чым-н.

Завязаць в. або вузлом.

В. на канаце.

Хусцінка на шыі завязана ў в.

Марскі в. (асобы спосаб завязвання тросаў у маракоў).

2. Месца перакрыжавання, стыку чаго-н. і пад. (ліній, магістралей, валокнаў і пад.).

Чыгуначны в.

В. дарог.

Тэлеграфны в.

Нервовы в.

В. супярэчнасцей (перан.).

3. Частка механізма або тэхнічнае ўстройства, якія ўяўляюць сабой складанае злучэнне дэталей, асобных частак (спец.).

Зборка вузлоў.

Санітарныя вузлы ў кватэрах (каналізацыя, водаправод і пад.).

4. Тое, што і клунак.

Звязаць рэчы ў в.

◊

Гордзіеў вузел (кніжн.) — пра заблытаныя абставіны, справы [па імені цара Гордзія, што завязаў вузел, які быў рассечаны Аляксандрам Македонскім].

Рассячы гордзіеў вузел (смела вырашыць цяжкае пытанне).

|| памянш. вузе́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 4 знач.).

|| прым. вузлавы́, -а́я, -о́е (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ву́зел I (род. вузла́) м., в разн. знач. у́зел;

завяза́ць вузло́м — завяза́ть узло́м;

чыгу́начны в. — железнодоро́жный у́зел;

пашто́ва-тэлегра́фны в. — почто́во-телегра́фный у́зел;

в. абаро́ны — воен. у́зел оборо́ны;

в. супярэ́чнасцей — у́зел противоре́чий;

○ марскі́ в. — морско́й у́зел;

мёртвы в. — спец. мёртвый у́зел;

саніта́рны в. — санита́рный у́зел;

◊ го́рдзіеў в. — го́рдиев у́зел

ву́зел II (род. вузла́) м., мор. у́зел

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ву́зел ​1, ‑зла, м.

1. Месца, дзе звязаны канцы чаго‑н. або зацягнута пятля на чым‑н. Гальштук быў новы, бліскучы і слізкі, і вузел атрымліваўся то вялікі, то малы, то крывы. Шыцік.

2. перан. Складанае спляценне якіх‑н. падзей, збег акалічнасцей. Вузел супярэчнасцей. Драматычны вузел п’есы. □ [Галена:] — Вы, здаецца, усе таксама ўблытаны ў гэтым вузле. Чорны.

3. Месца перакрыжавання, стыку чаго‑н. Чыгуначны вузел. □ Відно было з другога паверха, як у адным месцы сыходзяцца ў вузел палявыя дарогі. Чорны.

4. Сукупнасць размешчаных побач збудаванняў, машын, механізмаў і пад., звязаных паміж сабой. Энергетычны вузел. Радыётрансляцыйны вузел. Вузел абароны. // Частка машын, механізмаў, якая з’яўляецца злучэннем больш простых дэталей. Вузлы аўтамашыны.

5. Патоўшчаная частка сцябла з парасткамі або лісцямі. Лісцявы вузел.

6. Від прычоскі з доўгіх валасоў, закручаных на патыліцы. Аня Папова, трымаючы ў зубах шпількі, стаяла перад люстэркам і заколвала на патыліцы цяжкі вузел кос. Васілевіч.

7. Скапленне нервовых клетак. Нервовы вузел. // Патаўшчэнне сасудаў; бугорчык на скуры. Вузлы жыл.

8. Тое, што і клунак. Гаспадыня сама выбрала ўсё найлепшае, навязала ў настольнік даволі вялікі вузел, прыладзіла яго сабе на плечы. Шамякін.

•••

Марскі вузел — агульная назва рознага віду петляў і спосабаў звязвання тросаў.

Мёртвы вузел — асобы спосаб звязвання вяровак.

Санітарны вузел — памяшканні, абсталяваныя для санітарна-гігіенічных мэт (ванная, пральня, прыбіральня і пад.).

Гордзіеў вузел — пра заблытаныя абставіны, справы.

Рассячы гордзіеў вузел гл. рассячы.

ву́зел ​2, ‑зла, м.

Мера скорасці ходу суднаў, роўная 1,852 км у гадзіну.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ву́зел м

1. (на вяроўцы) Knóten m -s, -;

завяза́ць ву́зел éinen Knóten schlíngen* [knüpfen, máchen];

развяза́ць ву́зел тс перан éinen Knóten lösen [entwírren];

развяза́ць ву́зел супярэ́чнасцяў ein Netz von Wídersprüchen lösen [entwírren];

завяза́ць ву́зло́м zusámmenknoten vt, verknóten vt;

2. чыг Knótenpunkt m -(e)s, -e, Éisenbahnknotenpunkt m;

3. вайск:

ву́зел абаро́ны Vertéidigungsknoten m;

ву́зел су́вязі Náchrichtenzentrale f -, -n;

4. (клунак) Bündel n -s, -, Bund n -(e)s, -e;

5. бат Knóten -s, -;

нерво́выя ву́злы Nérvenknoten [-vən-] pl; Nérvengangli¦en pl;

6. марск (адзінка хуткасці) Knóten m -s, -;

7. тэх Báugruppe f -, -n, Éinheit f -, -en;

саніта́рны ву́зел sanitäre Ánlagen pl; буд sanitärtechnische Ráumzelle;

8. тэкст Nóppe f -, -n;

◊ рассячы́ го́рдзіеў ву́зел den górdischen Knóten dúrchhauen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

Ву́зел, род. скл. вузла́ (БРС, Касп., Шат., КСТ), ву́зял (Грыг.), вузёл (Бяльк., Яўс.). Укр. ву́зол, вузо́л, у́зол, рус. у́зел, ву́зел, у́зол, польск. węzeł, славац. uzol, чэш. uzel, в.-луж. wuzoł, палаб. vǫzȧl, славен. vózel, ózel, серб.-харв. у̏зао, род. скл. у̏зла, макед. вазол, јазол, јазел, вънзел, балг. възел. Прасл. vǫzьlъ ’вузел’ звязана з вязаць (Фасмер, 4, 154; Махэк₂, 673; Брукнер, 609; БЕР, 1, 203; Рудніцкі, 1, 495); указваюць на магчымую сувязь з літ. ąžuolas ’дуб’, лат. uôzuõls, ст.-прус. ansonis ’тс’ (гл. Зубаты, BB, 18, 259; Мюленбах-Эндзелін, 4, 427), што магло значыць ’вузлаватае дрэва’ (Фрэнкель, 28); параўн. таксама ст.-рус. вязожелдь ’падуб, Ilex aequifolium’ і макед. дыял. wъzal ’сук’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

го́рдзіеў, -ева.

У выразе: гордзіеў вузел гл. вузел¹.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

санву́зел, -зла́, мн. -злы́, -зло́ў, м.

Скарачэнне: санітарны вузел — ванная, душ і прыбіральня.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

вузлавы́, -а́я, -о́е.

1. гл. вузел¹.

2. перан. Асноўны, галоўны, самы істотны.

Вузлавое пытанне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

го́рдзіеў, ‑ева.

У выразе: гордзіеў вузел гл. вузел.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)