бо́же (звательная форма от Бог) уст. бо́жа м., бо́жухна м.;

бо́же мой! межд. бо́жа мой!;

о бо́же! межд. а бо́жухна!;

не дай бо́же не дай бо́жа;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

бо́жухна м. (звательная форма от бог) бо́же;

◊ а. б.! — о бо́же! о го́споди!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Бо́жа и бо́жа м. (звательная форма от Бог) Бо́же и бо́же межд.;

◊ б. збаў — бо́же упаси́;

барані́ (крый) б. — не дай (изба́ви, упаси́, не приведи́) бог;

даруй б. — поми́луй бог; прости́ го́споди;

б. мой! — бо́же мой! бог мой!;

дай б. на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці — посл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

упасти́ сов., прост. уратава́ць, убарані́ць, уберагчы́;

◊

упаси́ бог, бо́же упаси́ барані́ бог (бо́жа), рату́й бог (бо́жа);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

него́жий непрыго́дны, дрэ́нны;

◊

на тебе́, бо́же, что мне (нам) него́же погов. на табе́, бо́жа, што мне (нам) няго́жа.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

няго́жа нареч., в знач. сказ., разг. него́же;

◊ на табе́, бо́жа, што мне н. — погов. на тебе́, бо́же, что мне него́же

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ратава́ць несов. спаса́ть;

◊ рату́йце! — карау́л!;

рату́й бо́жа! — бо́же упаси́!;

хай бог рату́е — пусть бог ми́лует;

р. сваю́ шку́ру — спаса́ть свою́ шку́ру

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Mage cavenda est amicorum invidia, quam insidia hostium

Варта больш асцерагацца зайздрасці сяброў, чым падкопаў ворагаў.

Следует больше остерегаться зависти друзей, чем козней врагов.

бел. Не карай, Божа, нічым, як другам ліхім.

рус. Не бойся неприятеля, а бойся приятеля. Не вспоя, не вскормя, врага не увидишь. Сытый волк смирнее завистливого человека. Не бойся умного врага, бойся глупого друга.

фр. Mieux vaut un sage ennemi qu’un imprudent ami (Лучше умный враг, чем неосторожный друг). Dieu me garde de mes amis je me garderai de mes ennemis (Господь Бог меня спасает от моих друзей, от врагов я сам спасусь).

англ. False friends are worse than open enemies (Фальшивые друзья хуже открытых врагов).

нем. Behüte mich Gott vor meinen Freunden, mit den Feinden will ich schon fertig werden (Сохрани/защити меня, Боже, от моих друзей, с врагами я уж справлюсь сам).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Не 1, адмоўе і злучнік (Нас., Бяльк., Растарг., ТС), не, ні, нэ, ны (Сл. ПЗБ), укр. ні, не, рус. нет, не, польск. nie, в.-, н.-луж. ně, чэш. ne, славац. nie, славен. nè, серб.-харв. не, балг., макед. не, ст.-слав. не. Прасл. *ne, найбольш блізкія адпаведнікі літ., лат. ne/ne‑, ст.-інд. na, лац. nē, гоц. ni; хутчэй за ўсё паходзіць з т. зв. дзіцячай мовы (гл. ESSJ SG, 2, 449–450; Фасмер, 3, 52; Бязлай, 2, 217). Ст.-бел. нѣ: ты есте​с сы​н мой иса​в, чили нѣ (XVII ст.), а таксама народнае не: А не! бронь Боже, не чепай (Нас., 6) разам з укр. ні, луж. ně, славац. nie (адмаўленне) выводзяцца з *ne je, параўн. ст.-слав. нѣ: и нѣ чудо, г. зн. з адмоўя і 3‑й ас. адз. л. цяп. ч. дзеяслова byti (< *ne‑jestь), або з эмфатычнага падаўжэння, гл. Карскі 2-3, 77, 455; ESSJ SG, 2, 474; Шустар-Шэўц, 13, 997, параўн. таксама: А ліпы ў нас не (= няма, ТС); адносна апошняга гл. таксама Васільеў, ИОРЯС, 13, 1908, 3, 187.

Не 2 — прыназоўнік ’каля’: Не вакна доўга пелі (Ян.). Няясна; магчыма, з ле (< коле) ’каля’ (гл. ля ’тс’) пад уплывам недалека; тэарэтычна можна дапусціць узнікненне прыназоўніка з т. зв. збыткоўнага («пустога») адмоўя тыпу серб.-харв. некмоли//камоли ’негаворачы ўжо; тым больш’, укр. наче//неначе ’нібы’, бел. мярэча//немярэча ’топкае балота’ і пад. (больш падрабязна гл. ESSJ SG, 2, 447), зыходным у гэтым выпадку магло быць утварэнне тыпу не́кала: Некала каго шкелить, дай давай нада мной (Растарг., 174), значэнне выказвання захаваецца і пры некага шкелить, дак…, а таксама пры кала каго шкелить, дак…, адсюль можа быць выведзена не = кала́ ’каля’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

я

1. род., вин. мяне́; дат., предл. мне; твор. мной, мно́ю; мн. мы мест. личн. я;

2. в знач. сущ., нескл., ср. я;

маё друго́е «я» — моё второ́е «я»;

◊ па мне — по мне;

я ду́маю! — я ду́маю!;

паказа́ць сваё «я» — показа́ть своё «я»;

не я бу́ду, калі́ не... — не я бу́ду, е́сли не...;

я не я, і кабы́ла не мая́! — погов. я не я, и ло́шадь не моя́!;

на табе́, бо́жа, што мне няго́жа — погов. на тебе́ бо́же, что мне него́же

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)