абе́д

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. абе́д абе́ды
Р. абе́ду абе́даў
Д. абе́ду абе́дам
В. абе́д абе́ды
Т. абе́дам абе́дамі
М. абе́дзе абе́дах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

абе́д, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.

1. Яда сярод дня, полудзень.

Запрасіць на а.

2. Ежа для спажывання ў абедзенны час.

А. з трох страў.

Смачны а.

3. Час, у які звычайна абедаюць; поўдзень.

Быў дождж у а.

Выехаць у вёску пасля абеду.

4. Час для абеду, перапынак у працы.

У магазіне а.

5. Форма прыёму гасцей з нагоды якой-н. урачыстасці.

Даць а.

Званы а.

◊

Царскі абед — вельмі багаты, пышны абед.

|| прым. абе́дзенны, -ая, -ае.

А. перапынак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

абе́д, -ду м. обе́д;

запрасі́ць на а. — пригласи́ть к обе́ду;

вегетарыя́нскі а. — вегетариа́нский обе́д;

○ зва́ны а. — зва́ный обе́д;

◊ дарага́я лы́жка к ~ду — посл. дорога́ ло́жка к обе́ду

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абе́д, ‑у, М ‑дзе, м.

1. Яда сярод дня; полудзень. Абед пачынаецца ў гадзіну дня. Запрасіць на абед. // Форма прыёму гасцей з нагоды якой‑н. урачыстасці. Даць абед. Званы абед.

2. Ежа для спажывання ў абедзенны час. Абед з трох страў. Смачны абед. Вегетарыянскі абед.

3. Час, у які звычайна абедаюць; абедзенны перапынак. Настаў абед. Прайшоў абед.

•••

Лукулаўскі абед — вельмі багаты абед.

Царскі абед — вельмі багаты, пышны абед.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

абе́д м

1. Míttagessen n -s, -; Míttagsmahl n -s, -e i -mähler (высок);

2. (абедзенны перапынак) Míttagspause f -, -n;

зва́ны абе́д Féstessen n, Gástmahl n;

запраша́ць на абе́д zum Míttagessen éinladen*;

пе́рад абе́дам vórmittags, am Vórmittag;

пасля́ абе́ду náchmittags, am Náchmittag;

даць абе́д у го́нар каго-н ein Éssen [ein Diner [-´ne:] zu j-s Éhren geben* (высок)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Абед ’абед, полудзень’, гл. есці, ежа. Прасл. obědъ (параўн. семантычныя разыходжанні серб.-харв. òбјед, славен. obèd ’асноўная, поўная ежа’ ад іншых славянскіх — рус. обед, польск. obiad, чэш. oběd, в.-луж. wobjed, н.-луж. hobʼed ’полудзень’). Пра першаснасць паўднёваславянскай семантыкі сведчыць, апрача лінгвагеаграфіі, адпаведнасць унутранай форме (ob‑ědъ, ob‑ědati sę) і тое, што значэнне ’полудзень’ мела сваю лексемную рэпрэзентацыю ў *pol‑dьnь. Гл. Вештарт, Лекс. Палесся, 189–190. Параўн. Сцяц., Нар., 15.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

банке́т

‘урачысты абед ці вячэра’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. банке́т банке́ты
Р. банке́ту банке́таў
Д. банке́ту банке́там
В. банке́т банке́ты
Т. банке́там банке́тамі
М. банке́це банке́тах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

труся́ціна, -ы, ж.

Мяса труса¹.

На абед падалі свежую трусяціну.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

луку́лаўскі, -ая, -ае.

У выразе: луку́лаўскі абед (кніжн.) — багаты пачастунак, пір.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

развіта́льны, -ая, -ае.

Які бывае пры развітанні.

Развітальныя словы.

Даць р. абед.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)