Вайдава́ць, вайтава́ць ’злаваць, злавацца, знаходзіцца ў роспачы, адчаі’ (КЭС). Укр. войдувати ’буяніць, дэбашырыць’. Балтызм, параўн. літ. vaĩdytis ’сварыцца’. Варыянт з ‑т‑, магчыма, у выніку збліжэння з войт, вайтаваць ’выконваць ролю войтаў злавацца’ (параўн. рус. смал. войтить ’выконваць пасаду войта’) або з вайцяць ’сварыцца’ (ашмян.). Рудніцкі (1, 463) лічыць укр. войдуватися ’вазіцца’ неалагізмам, утвораным на базе кантамінацыі ўкр. возитися і ўкр. воювати.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ветрыцца 1 ’праветрывацца, сушыцца’ (Нас.). Да ветрыць 1 тое ж польск. wietrzyć się ’праветрывацца’; ’падпадаць пад дзеянне свежага паветра’, серб. ве̏трити се ’тс’.

Ветрыцца 2 ’прастуджвацца, асвяжацца’ (Нас.). Да ветрыцца 1.

Ветрыцца 3 ’хадзіць без справы, бадзяцца, швэндацца’ (карэліц., Янк. Мат.). Да дзеяслова ветрыцца 1, у якога павінна было быць таксама значэнне ’знаходзіцца на паветры’ → ’псавацца пад уздзеяннем ветру’ → ’быць ветраным, легкадумным, ветрагонам’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

залежны прыметнік

  1. Які знаходзіцца ў залежнасці.

    • З. чалавек.
    • Залежныя краіны.

  2. Абумоўлены чым-н., які ўтрымлівае ў сабе залежнасць (у 2 знач.).

    • Залежнае становішча.

  3. Які выражае залежнасць (у 3 знач. і спецыяльны тэрмін).

    • Залежнае слова.

  4. У граматыцы: які мае адносіны да форм дзеяслова, якія абазначаюць, што суб’ект падвяргаецца дзеянню з боку аб’екта.

    • З. стан.
    • Дзеепрыметнік залежнага стану.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

армія назоўнік | жаночы род

  1. Сукупнасць узброеных сіл дзяржавы.

    • Служыць у арміі.
    • Дзеючая а. (войска, якое ў час вайны знаходзіцца на фронце).

  2. Сухапутныя ўзброеныя сілы ў адрозненне ад марскіх і паветраных сіл.

  3. Аператыўнае вайсковае аб’яднанне з некалькіх карпусоў, дывізій.

    • Танкавая а.

  4. пераноснае значэнне, каго. Наогул — вялікая колькасць нечым аб’яднаных людзей.

    • А. настаўнікаў.
    • А. змагароў за мір.

|| прыметнік: армейскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

паляваць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. на каго, каго, за кім і без дапаўнення. Займацца паляваннем.

    • П. на ваўкоў.
    • Ён паляваў мядзведзя.
    • П. за перапёлкамі.
    • П. за варожым разведчыкам (пераноснае значэнне).

  2. пераноснае значэнне, за кім-чым або на што. Старацца раздабыць, атрымаць, украсці што-н. (размоўнае).

    • П. за рэдкай кнігай.

  3. Знаходзіцца ў стане цечкі (пра жывёлу; спецыяльны тэрмін).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

блізкі прыметнік

  1. Які знаходзіцца, адбываецца на невялікай адлегласці.

    • Б. лес.
    • Жыць блізка (прыслоўе).

  2. Які аддзяляецца невялікім прамежкам часу.

    • Блізкае будучае.

  3. Які мае кроўныя сувязі; родны.

    • Б. сваяк.
    • Страціць блізкіх (назоўнік).

  4. Звязаны пачуццямі сімпатыі, дружбы, любві.

    • Блізкія адносіны.

  5. Падобны.

    • Блізкія па зместу творы.

  6. Добра вядомы, дарагі.

    • Здаецца блізкім той куток, дзе нарадзіўся і вырас.

|| памяншальная форма: блізенькі.

|| назоўнік: блізкасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

падпарадкаваць дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Зрабіць залежным, паставіць у залежнасць ад каго-, чаго-н., прымусіць дзейнічаць адпаведна чаму-н.

    • П. каго-н. свайму ўплыву.
    • П. жыццё адзінай мэце.

  2. Паставіць пад непасрэднае кіраўніцтва, перадаць у чыё-н. непасрэднае распараджэнне, падначаліць.

    • П. інстытут Акадэміі навук.

  3. У граматыцы: звязаць паводле спосабу падпарадкавання.

|| незакончанае трыванне: падпарадкоўваць.

|| назоўнік: падпарадкаванне.

  • Знаходзіцца ў чыім-н. падпарадкаванні.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

наперадзе прыслоўе | прыназоўнік

  1. прыслоўе: На нейкай адлегласці перад кім-, чым-н.

    • Ісці н.
    • Н. быў лес.

  2. прыслоўе: У будучым.

    • У цябе яшчэ ўсё н.
    • Н. была цікавая работа.

  3. прыназоўнік: Спалучэнне з прыназоўнік «наперадзе» выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве асобы ці прадмета, на некаторай адлегласці перад якімі хто-, што-н. знаходзіцца.

    • Ісці н. ўсіх.
    • Сесці н. каго-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

расход назоўнік | мужчынскі род

  1. Трата, расходаванне чаго-н.

    • Р. электраэнергіі.

  2. звычайна Сума зрасходаваных грошай; выдаткі.

    • У наступным месяцы будуць вялікія расходы.

  3. Графа ў бухгалтарскіх кнігах для запісу выдаткаў; процілегласць прыход.

Фразеалагізмы:

  • Кішэнныя расходы — дробныя асабістыя расходы.
  • Вывесці (пусціць, спісаць) у расход (размоўнае) — знішчыць, расстраляць.
  • У расходзе (размоўнае) — у адсутнасці, не на месцы (быць, знаходзіцца).

|| прыметнік: расходны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

унутраны прыметнік

  1. Які знаходзіцца ўнутры.

    • Унутраныя дзверы.
    • Унутраныя хваробы (органаў грудной і брушной поласці).

  2. пераноснае значэнне: Які складае змест, раскрывае саму глыбіню, сутнасць, душу каго-, чаго-н.

    • Унутранае чуццё.
    • Унутраная сувязь з’яў.
    • У. свет мастака.
    • У. голас (пераноснае значэнне: пра думкі).

  3. Які мае адносіны да жыцця ўнутры якой-н. арганізацыі, дзяржавы.

    • Унутраная палітыка.
    • Унутраная пазыка.
    • Правілы ўнутранага распарадку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)