Смя́так ‘згушчэнне чаго-небудзь вадкага; вільгаць толькі што зрубленага дрэва’ (Нас.), смя́тка ‘недавараная частка яйца’ (Сцяц.). Рус. смя́тка ‘вадкі, некруты стан (аб яйку)’. Ад месці (гл.); Праабражэнскі, 2, 343; Фасмер 3, 695.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аметабалі́я
(ад а- + гр. metabole = перамена)
адсутнасць метамарфозы, развіццё некаторых ніжэйшых насякомых, пры якім пераход ад маладой фазы да дарослай зводзіцца толькі да росту і скідання старога хітынавага покрыву (лінькі).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
эматыві́зм
(ад англ. emotive = які выклікае эмоцыі)
этычная тэорыя лагічнага пазітывізму, якая сцвярджае, што маральныя суджэнні і паняцці не з’яўляюцца ні ісціннымі, ні лжывымі, а служаць толькі для выражэння эмоцый.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
бра́ндмур Суцэльная каменная сцяна без акон у драўляным доме, якую будавалі на мяжы сядзібы ў старым горадзе, мястэчку. Без такой сцяны дом ад дома ставілі толькі на адлегласці шасці метраў (Гродна; Беласток, Бельск у ПНР (Вал.). Тое ж брандму́рак (Гродна).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Ве́шні ’вясновы’ (КТС), ст.-рус. вешний, вешный (з XII ст.), а таксама весьнии (Сразн., 1, 248, 252), рус. вешний ’тс’; гэты ж корань ва ўкр. вешняк ’вадзяны млын, які працуе толькі ў час разводдзя’. Узыходзіць да прасл. vesna ’вясна’ > vesnьjь; захавалася толькі на поўначы ўсходнеслав. моўнай тэрыторыі, відаць, таму, што ў іншых славян vesna вельмі рана было выцеснена іншымі лексемамі; параўн., напр., чэш. jaro, серб.-харв. про́леће і г. д. Гл. яшчэ Праабражэнскі, 1, 79; Фасмер, 1, 309; Шанскі, 1, В, 83; КЭСРЯ, 79.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Глы́за ’глыба’ (БРС, Байк. і Некр.). Роднаснае слова (як і ў выпадку з глы́бай) знаходзіцца толькі ў рус. мове. Параўн. рус. глы́за ’глыба, ком’, якое засведчана ў многіх дыялектах рус. мовы. Трубачоў (Эт. сл., 6, 161–162) звязвае з *gluza, *gluzъkь (*gluza ’шышка’) і *glyba (гл. глы́ба). Раней Трубачоў (Слав. языкозн., V, 178) меркаваў, што гэта слова, магчыма, праславянскі дыялектызм бел. мовы, адзін са шматлікіх словаўтваральных варыянтаў агульнай зыходнай асновы, параўноўваючы глы́за з прасл. не толькі *glyba, але і *gluda (рус. глу́да), прасл. *gluta (славен. gluta).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
nótdürftig
1.
a бе́дны, гаро́тны, мізлю́ны
ein ~es Áuskommen fínden* — мець то́лькі са́мае неабхо́днае
2.
adv абыцк
~ bekléidet sein — быць ама́ль раздзе́тым
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ *Лазя́нка, лозянка ’птушка бугай, Botaurus stellaris L.’ (Маш., ТС) — у выніку намінацыі словазлучэння з прым. лазяны пры дапамозе суф. ‑κ‑α. Да лаза (гл.). Параўн. польск. kamionka, Шапка. Толькі палескае (Карскі, Труды, 479).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Няўце́йкам (невцёйком) ’нечакана; ненарокам’ (Нас.), ’ненарошна, выпадкова’ (Грыг.). Ад пяў цесць ’не паспяваць’ (Нас.), паводле Насовіча (там жа), ад «неўжывальн. цесць ’чакаць, мець надзею’, што выступае толькі ў саставе складаных дзеясловаў». Гл. зацей.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ratio contra vim parum valet
Розум перад/у параўнанні з сілай мала значыць.
Разум перед/в сравнении с силой мало значит.
бел. Сіла ёсць ‒ розуму не трэба. Дурню і Бог дарогу ўступае. Здаровы каню таварыш. Толькі дурань любіць, каб перад ім станавіліся на калені.
рус. Сила ‒ уму могила. Сила есть ‒ ума не надо. Сила ум ломает.
фр. Où force domine raison n’a pas lieu (Где преобладает сила, нет места уму).
англ.
нем. Bei großer Gewalt ist große Narrheit (При большой силе/насилии ‒ большая глупость).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)