Fumum patimur propter ignem

Мы церпім дым з-за агню.

Мы терпим дым из-за огня.

бел. Любіш ездзіць ‒ кармі каня. Любіш ездзіць на вазочку з гары, любі ж і вазочак вазіць на гару.

рус. Любишь кататься ‒ люби и саночки возить. Любишь пар ‒ люби и угар. Пар любить ‒ баню топить. Любишь смородинку ‒ люби и оскоминку. Любишь брать ‒ люби и отдавать. Любишь гостить ‒ люби и к себе звать. Любишь тепло ‒ терпи и дым. Любишь чужую бороду драть ‒ люби и свою подставлять.

фр. Celui qui veut tirer le miel de la ruche ne doit craindre les piqûres (Тот, кто хочет взять мёд из улья, не должен бояться укусов). Chacun doit payer ses pots cassés (Каждый должен платить за разбитые горшки). Il faut payer qui veut acheter (Кто хочет купить, надо платить). Qui veut l’oeuf doit supporter la poule (Кто хочет яйцо, должен терпеть и курицу). Si tu veux du beurre il en faut battre (Если ты хочешь масла, надо его сбить).

англ. He that would have eggs must endure the cackling of hens (Кто хочет яиц, должен терпеть кудахтанье кур).

нем. Wer das Feuer haben will, muß den Rauch leiden (Кто хочет иметь огонь, должен терпеть дым).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Papulas observatis alienas obsiti plurimis ulceribus

Вы[самі], пакрытыя мноствам язваў, выглядаеце чужыя пухіры.

Вы [сами], покрытые множеством язв, высматриваете чужие волдыри.

бел. Чужое бачыць пад лесам, а свайго не бачыць пад носам. У чужым воку бачым пылінку, а ў сваім не заўважаем бервяна. Лазня ўсіх мые, а сама ў брудзе. У чужым воку і порах відна, а ў сваім калода не відна.

рус. В чужом глазу сучок видит, а в своём бревна не замечает. Свои грехи за собой, а чужие перед собой. Сам пьёт, а людей за пьянство бьёт. В чужом глазу сучок велик. Бранила золовка невестку змеёй, а сама ядом брызжет.

фр. On voit la paille dans l’œil de son voisin mais non la poutre dans le sien (В глазу соседа видим соломинку, а не бревно в своём глазу). La bossu ne voit pas sa bosse mais il voit celle de son confrère (Горбатый видит не свой горб, а горб своего собрата).

англ. He who laughs at crooked men should walk very straight (Кто смеётся над кривым, должен ходить очень прямо).

нем. Den Balken im eigenen Auge nicht sehen, aber den Splitter im fremden (Не видеть бревно в своём глазу, но видеть осколок в чужом).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Ne differas in crastinum

Не адкладай на заўтра.

Не откладывай на завтра.

бел. «Няхай» або «пачакай» ‒ Божа, не дай. Не адкладай на заўт­ра, што паспееш зрабіць сёння.

рус. Не откладывай на завтра того, что можно сделать сегодня. Одно «нынче» лучше двух «завтра». Отклад не идёт на лад. На отложенное дело снег падает. Кой день пришёл, тот до нас дошёл, а кой впереди, тот и береги/того и берегись. Откладывай безделье, но не откладывый дело. Что отложено, то потеряно. Не покидай в запас дела, а покидай в запас хлеба.

фр. Ne remets pas à demain les affaires (Не откладывай дела на завтра).

англ. Never put off till tomorrow what ycu can do today (He откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня). Delays are dangerous (Отклад опасен). Procrastination is the thief of time (Промедление крадёт время). Delay anything and you c neglect it (Отложи что-то ‒ и забудешь).

нем. Das Heute soll dem Morgen nichts borgen (Сегодняшний день не должен ничего давать взаймы завтрашнему). Heute ist besser als zehn Morgen (Сегодняшний день лучше, чем десять завтрашних). Verschiebe nicht auf morgen, was du heute kannst besorgen (Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ВАЙНА́ 1812,

Айчынная вайна 1812, абарончая вайна Расіі супраць французскай агрэсіі; першы этап агульнаеўрапейскай антынапалеонаўскай вайны 1812—14.

У 1810-я г. франц. імператар Напалеон І Банапарт падпарадкаваў сабе амаль усе дзяржавы Еўропы. Пасля перамог над рус.-аўстр. войскамі пад Аўстэрліцам (1805) і рускімі пад Фрыдландам (1807) Напалеон навязаў нявыгадны для Расіі Тыльзіцкі мір 1807 і прымусіў яе далучыцца да кантынентальнай блакады Англіі, што цяжка адбілася на эканоміцы Расіі. Франка-рус. адносіны абвастрыліся з-за палітыкі Францыі на Б. Усходзе і асабліва са стварэннем Варшаўскага герцагства. З 1810 абодва бакі пачалі рыхтавацца да вайны. Выкарыстаўшы эканам., паліт. і ваен. націск, шчодрыя абяцанкі саюзнікам (Прыбалтыку — Прусіі, Валынь — Аўстрыі, Беларусь, Літву і частку Украіны ў межах 1772 — Польшчы), Напалеон фактычна стварыў супраць Расіі агульнаеўрап. кааліцыю. Была падрыхтавана вялізная на тыя часы 600-тысячная т.зв. «Вялікая армія». Набытыя арміяй вопыт, дысцыпліна і ваенны геній Напалеона зрабілі яе грознай сілай. Слабасцю арміі Напалеона была рознапляменнасць і чужыя салдатам мэты вайны.

Ваен. міністр Расіі М.Б.Барклай дэ Толі (з 1810) распрацаваў буйнамаштабную праграму павышэння баяздольнасці рус. арміі, ажыццявіў шэраг мер па падрыхтоўцы тэатра ваен. дзеянняў супраць Варшаўскага герцагства і Францыі. Рамантаваліся старыя крэпасці, будаваліся новыя, фарміраваліся новыя для рус. арміі пастаянныя злучэнні — пях. карпусы і кав. дывізіі. Аляксандр І з канца 1810 усё больш схіляўся да ідэі наступальнай вайны ў саюзе з Прусіяй, ліквідацыі Варшаўскага герцагства і абвяшчэння сябе польскім каралём. 17.10.1811 Расія і Прусія заключылі саюзную ваен. канвенцыю, якая прадугледжвала рус. акупацыю ўсх. ч. Варшаўскага герцагства. У хуткім часе пасля гэтага Аляксандр І аддаў загад аб гатоўнасці ўсіх карпусоў на зах. граніцы да паходу.

У сак. 1812 сфарміраваны 3 рус. зах. арміі: 1-я (каля 120 тыс. чал., галоўнакаманд. Барклай дэ Толі) у Літве і зах. Беларусі, 2-я (каля 49 тыс. чал., галоўнакаманд. П.І.Баграціён) у наваколлі Луцка (у маі 1812 набліжана да 1-й арміі і заняла пазіцыі ў раёне Ваўкавыск—Зэльва), 3-я рэзервовая (каля 44 тыс. чал., галоўнакаманд. А.П.Тармасаў) у раёне Жытоміра, потым перамешчана пад Луцк. Іх дапаўнялі 3 асобныя корпусы (каля 103 тыс. чал.) — П.К.Эсена каля Рыгі, П.І.Мелер-Закамельскага каля Тарапца і Ф.Ф.Эртэля каля Мазыра.

21.4.1812 Аляксандр І выехаў з Пецярбурга ў Вільню ў гал. кватэру 1-й арміі і прыняў вярх. камандаванне. Даведаўшыся пра гэта, Напалеон таксама накіраваўся да сваіх войск, якія разгортваліся ў раёне Віслы. 22.6.1812 Францыя аб’явіла Расіі вайну, і 24 чэрв. яе гал. сілы перайшлі рас.-польск. граніцу ў раёне Коўна. У ходзе Віленскай аперацыі 1812 французы без бою 28 чэрв. занялі Вільню; армія Барклая дэ Толі, якую праследаваў узмоцнены авангард І.Мюрата, пачала адступаць на Свянцяны ў напрамку на Дрысенскі лагер. Франц. войскі ўклініліся паміж 1-й і 2-й рус. арміямі і атрымалі магчымасць сканцэнтраваць амаль усе сілы супраць Баграціёна, на армію якога з фронту наступалі войскі Жэрома Банапарта, а шляхі адступлення адрэзала група Даву, што накіравалася з Вільні на Мінск. Аднак Баграціён здолеў адарвацца ад праціўніка і пачаў адступленне ад Мінска. Напалеон рушыў на Глыбокае, каб перарэзаць шлях адступлення 1-й арміі і прымусіць яе прыняць бітву. Але Барклай дэ Толі, выйшаўшы з Дрысенскага лагера, пакінуў П.Х.Вітгенштэйна прыкрываць Пецярбургскі напрамак, а сам пайшоў правым берагам Зах. Дзвіны да Полацка. Аляксандр І па патрабаванні вышэйшых саноўнікаў пакінуў армію, падпісаўшы адозву «Першапрастольнай сталіцы нашай Маскве» і маніфест пра збор апалчэння. Баграціён, які ад Навагрудка накіроўваўся да Міра, даведаўся, што Даву ўжо заняў Валожын і тым самым адрэзаў шлях на Мінск. У баях каля Міра (гл. Мірскі бой 1812) і Раманава ар’ергард 2-й арміі затрымаў прасоўванне праціўніка, і Баграціён бесперашкодна адступіў на Слуцк і Бабруйск, імкнучыся апярэдзіць французаў у руху да Магілёва. Але 20 ліп. Даву першы заняў горад. Спроба Баграціёна з боем прарвацца праз Магілёў, каб злучыцца з 1-й арміяй (бітва каля Салтанаўкі), не ўдалася. Гал. сілы 2-й арміі 24 ліп. пераправіліся цераз Дняпро каля Нова-Быхава і рушылі на Мсціслаў і Смаленск. Тым часам 1-я армія 23 ліп. перайшла на левы бераг Зах. Дзвіны і заняла пазіцыю за р. Лучоса, чакаючы падыходу Баграціёна з боку Оршы, каб даць Напалеону ген. бітву. У выніку бою каля Астроўна 25—26 ліп. наступленне французаў прыпынена. 30 ліп. — 1 жн. адбыліся Клясціцкія баі 1812 паміж войскам Вітгенштэйна і корпусам Ш.Удзіно. На крайнім левым флангу «Вялікай арміі» Ж.Макданальд накіраваў адну са сваіх дывізій на Рыгу, 1 жн. заняў Дынабург. 1-я і 2-я рус. арміі 3 жн. злучыліся ў Смаленску і, выкарыстаўшы раскіданасць напалеонаўскіх войск на фронце ад Веліжа да Магілёва, 7 жн. перайшлі ў наступленне на Віцебскім напрамку. Праз 5 дзён сустрэчнае наступленне пачаў Напалеон. 16—17 жн. адбылася першая ген. бітва (гл. Смаленская аперацыя 1812). Рускія вымушаны былі пакінуць Смаленск, але, маючы забяспечаны тыл, арганізавана адступілі па маскоўскай дарозе.

Марадзёрства, рабаванне і насілле чужынцаў выклікалі гнеў і нянавісць насельніцтва. Сяляне перашкаджалі франц. арміі нарыхтоўваць харчы і фураж, знішчалі салдат, часам ішлі ў лясы і стваралі партыз. атрады. Ствараліся і армейскія партыз. атрады Дз.В.Давыдава, І.С.Дорахава, Сяславіна, Фігнера, Кудашова і інш.

У гэты час Вітгенштэйн спрабаваў выцесніць войскі Удзіно з Полацка, але быў адкінуты і адышоў да Дрысы (гл. Полацкія бітвы 1812). Ваен. дзеянні на паўд. флангу вяліся самастойна, без непасрэднай сувязі з цэнтр. напрамкам. Армія Тармасава 18 ліп. рушыла з Луцка на Кобрын і 27 ліп. перамагла пях. брыгаду корпуса Ж.Рэнье (гл. Кобрынскі бой 1812). Карпусы К.Шварцэнберга і Рэнье 12 жн. атакавалі Тармасава каля Гарадзечна (гл. Гарадзечанская бітва 1812), нанеслі яму вял. страты і гналі да Луцка. З Прусіі і Варшаўскага герцагства карпусы К.Віктора і П.Ф.Ажэро рушылі на Вільню. Супраць гарнізона Бабруйскай крэпасці (гл. Бабруйская абарона 1812) і корпуса Эртэля з Магілёва была накіравана дывізія Я.Г.Дамброўскага, а ў склад корпуса Рэнье з герцагства — зводны атрад А.Касінскага.

Для кіравання акупіраванымі тэр. Беларусі і Літвы Напалеон зацвердзіў у Вільні Часовы ўрад Вялікага княства Літоўскага, улада якога пашыралася на Віленскую, Гродзенскую, Мінскую губ. і Беластоцкую вобл., ператвораныя ў дэпартаменты з мясц. і франц. адміністрацыяй. Аналагічна былі арганізаваны Віцебская, Магілёўская і Смаленская губ., хоць яны не падпарадкоўваліся Часоваму ўраду. Рабаўніцкая сістэма фуражных і харч. нарыхтовак для франц. арміі, спроба акупац. улад правесці рэкруцкі набор у «літоўскія» войскі паводле рас. закону, рашэнне Напалеона захаваць на Беларусі і ў Літве да канца вайны прыгоннае права прывялі да масавых сял. хваляванняў.

Пасля Смаленскай бітвы 1-я і 2-я рус. арміі (каля 111 тыс. чал.) рухаліся як адна армія. 20 жн. Аляксандр І прызначыў галоўнакаманд. усімі арміямі М.І.Кутузава. Наступленне французаў актывізавалася; Напалеон ірваўся да Масквы, каб тут прадыктаваць Расіі ўмовы міру. Кутузаў вырашыў даць ген. бітву за 110 км ад сталіцы каля в. Барадзіно. 7 вер. адбылася Барадзінская бітва 1812, у якой рускія, паводле слоў Напалеона, «здабылі славу быць непераможнымі». Абодва бакі мелі велізарныя страты (у рускіх каля 46 тыс. чал.), таму Кутузаў аддаў загад адступаць далей. На ваен. нарадзе ў Філях (13 вер.) было вырашана пакінуць Маскву без бою, каб захаваць армію. Адступіўшы ад Масквы, Кутузаў скрытна перавёў армію з Разанскай на Калужскую дарогу і размясціў пад Таруцінам (т.зв. Таруцінскі манеўр). Рус. армія выйшла з-пад удару ворага, атрымала магчымасць папоўніць войскі людскімі і матэрыяльнымі рэсурсамі. Пачаліся пажары, дэмаралізаваныя і галодныя акупанты рабавалі горад. 6 дзён, што правялі ў Маскве Напалеон і яго армія, былі вырашальным фактарам, які змяніў ход вайны на карысць Расіі. Узмацніўся патрыят. рух насельніцтва, якое перашкаджала французам у нарыхтоўцы харчавання і фуражу, парушала іх камунікацыі на лініі Масква—Смаленск.

Пераканаўшыся, што заключыць мір не ўдасца, Напалеон 19 кастр. пакінуў Маскву і вырашыў адступаць па Калужскай дарозе праз багатыя паўд. губерні. Але Кутузаў бітвай пад Малаяраслаўцам 24 кастр. прымусіў Напалеона адступаць па спустошанай Смаленскай дарозе. Голад, які пачаўся ў франц. войску, гібель коней узмацніліся з вял. маразамі. Рус. армія гнала ворага, б’ючы яго з флангаў і тылу. У баях каля Краснага 16—18 ліст. французы страцілі каля 25 тыс. чал., аднак усе іх карпусы (акрамя ар’ергарда М.Нея) прабіліся па дарозе на Дуброўну, перайшлі Дняпро і ўступілі ў Оршу.

Да гэтага часу змяніліся абставіны і на стратэг. флангах. На Валыні з 3-й арміяй Тармасава 19 вер. злучылася Дунайская армія П.В.Чычагова, што дало колькасную перавагу рус. арміі над праціўнікам (60 тыс. чал. супраць 43 тыс.). 30 кастр. армія Чычагова рушыла па пінскім шляху праз Пружаны на Слонім, 13 ліст. каля Новага Свержаня яна перайшла Нёман. Войскі Вітгенштэйна пасля Полацкай бітвы 18—20 кастр. адцяснілі французаў да Лепеля і Докшыц, пасля Чашніцкіх баёў 1812 — да Чарэі. Пераправай Напалеона (за ім і арміі Кутузава) цераз Дняпро пачалася Бярэзінская аперацыя 1812. У ёй рус. камандаванне планавала акружыць і знішчыць праціўніка канцэнтрычнымі дзеяннямі арміі Чычагова, Вітгенштэйна, 1-й і 2-й армій Кутузава. 16 ліст. войскі Чычагова ўзялі Мінск, а 21 ліст. — Барысаў, што абазначала поўнае перасячэнне шляхоў адступлення французаў. Толькі рашучыя і дакладныя дзеянні Напалеона, які, стрымліваючы націск Кутузава і Вітгенштэйна, выбіў Чычагова з Барысава і 26—28 ліст. пераправіў свае войскі цераз Бярэзіну, дазволілі рэшткам «Вялікай арміі» адступіць на Смаргонь і Вільню. Тым не менш вынікі бярэзінскай пераправы былі для Напалеона катастрафічныя. Пад яго камандаваннем заставалася не больш як 10 тыс. чал., і баявога значэння гэтая група практычна не мела. Пасля Маладзечанскага бою 1812 супраціўленне французаў па сутнасці спынілася. Галодныя і замёрзлыя салдаты кідалі зброю і неарганізаваным натоўпам рухаліся да Вільні. 5 снеж. ў Смаргоні Напалеон, даручыўшы камандаванне Мюрату, паехаў у Парыж. У Вільню Мюрат прывёў каля 4 тыс. баяздольных салдат. 10 снеж. іх выбіў з горада армейскі авангард Я.І.Чапліна, а рэшткі ўцяклі праз Коўна да прускай граніцы. Поўны разгром цэнтр. групоўкі Напалеона вызначыў і становішча войск на флангах, якія адступілі праз Беласток на Варшаву і праз Шаўлі ва Усх. Прусію. Прыбыццё 22 снеж. Аляксандра І у гал. кватэру Кутузава ў Вільні і пераход да цара ўсёй паўнаты ваен.-паліт. кіраўніцтва азначалі завяршэнне абарончага перыяду вайны і курс на вайну ў Еўропе.

Руска-англа-шведскі саюз склаў аснову 6-й антыфранц. кааліцыі, да якой на працягу 1813 далучыліся Прусія і Аўстрыя. Вайна скончылася поўным падзеннем і паражэннем імперыі Напалеона, рэстаўрацыяй у Францыі каралеўскай улады і дынастыі Бурбонаў. У вызваленых краінах Еўропы аднаўляліся феад.-абсалютысцкія рэжымы, для іх падтрымкі ў 1815 створаны Свяшчэнны саюз. Паводле Парыжскага мірнага дагавору 1814 і пастаноў Венскага кангрэса 1814—15 Варшаўскае герцагства пераходзіла пад кіраванне Расіі, утворана Каралеўства Польскае. Аляксандр І адхіліў прапанову Кутузава аб канфіскацыі маёнткаў шляхты, якая выступіла на баку Напалеона, і абвясціў амністыю жыхарам зах. губерняў — удзельнікам вайны супраць Расіі пры ўмове, што яны вернуцца на радзіму на працягу 2 месяцаў (пазней гэты тэрмін быў прадоўжаны).

Вайна прынесла велізарныя страты абодвум бакам. Людскія страты напалеонаўскай арміі ацэньваюцца ў 80%, рус. — у 50% ад колькасці воінаў, што прымалі ўдзел у вайне. Скарацілася колькасць насельніцтва Беларусі, асабліва гарадскога. Матэрыяльныя страты 5 бел.-літ. губерняў і Беластоцкай вобл., паводле тагачасных падлікаў, склалі каля 160 млн. руб. серабром. Толькі добрыя ўраджаі 1813 і 1814 выратавалі ад масавага голаду і эпідэмій.

У гонар перамог рус. войск над арміяй Напалеона на тэр. Беларусі пастаўлены помнікі ў Брэсце, Верхнядзвінску, Віцебску, Кобрыне, Маладзечне, Полацку, Друі, у вёсках Астроўна, Капцэвічы, Клясціцы, Паддубна, Салтанаўка, Сапяжынка, Студзёнка і інш.

Літ.:

Богданович М. История Отечественной войны 1812 г. по достоверным источникам. Т. 1—3. СПб., 1859—60;

Харкевич В.Н. Война 1812 г. От Немана до Смоленска... Вильна, 1901;

Тарле Е.В. Нашествие Наполеона на Россию, 1812 г. М., 1992.

В.В.Антонаў.

т. 3, с. 450

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Suum cuique mos est

У кожнага свой нораў/звычай.

У каждого свой нрав/обычай.

бел. Як хто хоча, так па сваім бацьку плача. Ты граеш, як знаеш, а я скачу, як хачу. Які край, такі і абычай. Што двор, то нораў. Што край ‒ то абычай, што сяло ‒ то навіна. Што край ‒ то абычай, што сяло ‒ то нораў, што галава ‒ то розум.

рус. У всякой пташки свои замашки. У всякой пичужки свой голосок. У всякого Мирона свой приём. Всякий гад на свой лад. Что город, то норов. У всякого попа по-своему поют. У всякой стряпки свои порядки. Что город, то норов, что деревня, то обычай. Что старец, то и ставец. Что край, то обычай. Что двор, то говор, что конь, то норов. Что изба, то стряпня. У всякого попа по-своему поют.

фр. Autre ville autres mœurs (Другой город ‒ другие обычаи). Autant de pays, autant de moeurs (Сколько стран, столько и обычаев).

англ. Every country has its customs (В каждой стране свои традиции). Every cock sings in his own manner (Каждый петух поёт на свой лад). Every man to his taste (У каждого свой вкус).

нем. Andere Länder, andere Sitten (Другие страны, другие обычаи). Andere Städtchen, andere Mädchen (Другие городки, другие девушки). Jeder Vogel hat seinen Gesang (У каждой птицы своя мелодия/пение).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Aquila non generat columbam

Арол не нараджае голуба.

Орёл не рождает голубя.

бел. Свіння не родзіць бабра, а сава не выведзе арла. Ад яблыні ‒ яблыкі, ад сасны ‒ шышкі. Які куст, такі і парастак. Лысая карова лысае цяля прывядзе. На вярбе грушы не растуць. На вялікага сабаку трэба і палка вялікая. На вялікую дзірку маленькую латку не пакладзеш/не нацягнеш. На вялікія ногі малых ботаў не нацягнеш. Чабор палыном не пахне. Сава не родзіць сакала,а такога ж чорта, як сама.

рус. Свинья не родит сокола. От совы не родятся соколы. Овёс от овса, а пёс ото пса. От яблони яблоко, а от ели шишки. Не родит верба груш. От терновника не жди вино града. От осины яблочко не родится. Не родится от свиньи бобрёнок, а такой же поросёнок. И большому гусю не выси деть телёнка. С дуба яблочко не снимешь. Свинья не родит сокола.

фр. Tel oiseau tel nid (Какова птица, таково и гнездо).

англ. Like father, like son (Что отец, что сын). Like begets like (Подобное родит подобное).

нем. Adler brüten keine Tauber (Орлы не высиживают голубей). Adler fangen nicht Fliegen (Орлы не ловят мух). Es läuft kein Fluß den Berg hinan (Река не течёт под гору). Der Elefant fängt keine Mäuse (Слон не ловит мышей). Disteln tragen keine Trauben (Чертополох не приносит виноград).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Ars neminem gravat

Рамяство нікому не ў цяжар.

Ремесло никого не тяготит.

бел. 3 рамяством дружыць ‒ у жыцці не тужыць. Што умеем, тое за плячыма не носім. Масцярство за плячмі не носяць, а з ім добра. Рамяство піць-есці не просіць, а само корміць.

рус. Ремесло за плечами не носят, с ним хлеба не просят. Ремесло не коромысло ‒ плеч не оттянет. У ремесла нет промысла. Ремесло пить-есть не просит, а хлеб приносит/а само кормит. Ремесло за плечами не висит. Ремесло за плечами не висит, а ко времю годится. Мастерство за плечами не носят, а с ним ‒ добро. В дальних краях ремесло кормит. С ремеслом везде хлеб сыщешь. Ремесло ‒ золотой браслет на руке.

фр. Qui a métier a rente (У кого ремесло, у того и рента). Un métier est un fond assuré (Ремесло ‒ это обеспеченный капитал). Mieux vaut métier qu’héritage (Лучше ремесло, чем наследство). Chacun doit vivre de son métier (Каждый должен жить от своего дела).

англ. Business makes a man as well as tries him (Дело делает человека и испытывает его). Business is the salt of life (Дело ‒ соль жизни).

нем. Jegliches Handwerk nährt seinen Mann (Всякое ремесло кормит своего человека). Es ist ein schlechter Arbeitsmann, der nicht von Handwerk leben kann (Плох тот работник, который не может жить со своего ремесла). Handwerk hat goldenen Soden (Ремесло имеет золотое дно).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Est avis in dextra melior quam quattuor extra

Лепш адна птушка ў правай руцэ, чым чатыры ў паветры.

Лучше одна птица в правой руке, чем четыре в воздухе.

бел. Лепш злавіць маленькую рыбку, чым вялікую жабу. Лепш пагана ехаць, чым добра ісці. Лепш верабей у руцэ, чым го­луб на страсе. Лепш сініца/верабей у руцэ, чым журавель/жораў у небе.

рус. Лучше синица в руках, чем журавль в небе. Лучше яйцо сегодня, чем курица завтра. Не сули бычка, дай стакан молочка. Не сули собаке пирога, а дай краюху. Ближняя соломка лучше дальнего сенца. Лучше голубь в тарелке, чем глухарь на току. Лучше воробей в руке, чем петух на кровле.

фр. Moineau a la main vaut mieux que la grue qui vole (Воробей в руках лучше, чем журавль, который летает).

англ. A bird in the hand is worth two in the bush (Птица в руке стоит двух в кустах). One today is worth two tomorrows (Одно «сегодня» лучше двух «завтра»).

нем. Besser ein dürrer Hab’ ich als ein fetter Hätt’ ich (Лучше худой ястреб, чем жирный ястребёнок). Besser ein Sperling in der Hand als ein Kranich auf dem Dache (Лучше воробей в руке, чем журавль на крыше). Ein Vogel in der Hand als zehn über Land (Одна птица в руке, чем десять над землёй/в небе). Ein Sperling in der Hand ist besser als zehn auf dem Dache (Один воробей в руке лучше, чем десять на крыше).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Re labor est dulcis, quia non pluit usus hiulcis

Праца карысная, таму што дабро не льецца дажджом у рот.

Труд полезен, потому что добро не льётся в виде дождя в рот.

бел. Без працы няма чаго хлеба шукаці. Работа і корміць і поіць. Трэба нахіліцца, каб з ручая напіцца. Не капаўшы студні, не нап’ешся вады. Вось на свеце як бывае: хто працуе, той і мае. Без працы не есці пірагоў. Нікому з неба само не спадае. Дзе работа, там і густа, а ў лянівым доме пуста. Пячоныя галубы не ляцяць да губы.

рус. Жареные куры в рот не летят. Счастье в воздухе не вьётся, а руками достаётся. Масло само не родится. Без тру да ничего не даётся. В лес не съездим, так и на полатях замёрзнем. Без труда не вытащишь и рыбку из пруда. Не замочив рук, не умоешься. Жареные голубки не прилетят до губки. Бобы ‒ не грибы, не посеяв, не взойдут. Без труда нет плода.

фр. Des alouettes ne tombent pas toutes rôties dans la bouche (Жаворонки не падают в рот уже зажаренными).

англ. No cross no crown (Без креста нет короны). As you sow so must you reap (Как посеял ‒ так пожнёшь). He that would eat the fruit must climb the tree (Кто хочет съесть плод, должен залезть на дерево).

нем. Der Mühe gibt Gott Schaf und Kühe (Усердию/старанию Бог даёт овец и коров). Ohne Fleiß kein Preis (Без усердия нет награды).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Concolores aves facillime congregantur

Птушкі аднаго колеру лёгка сыходзяцца.

Птицы одного цвета легко сходятся.

бел. Свой свайго пазнаў ды на пачостку пазваў. Роўны роўнага шукае. Чорт чорта пазнаў і на вячэру пазваў. Сваяк сваяка бачыць здаляка. Роўны з роўнага цешыцца. Дудар дудару дарма грае. Гаршчок аб гаршчок і то цярнецца. Свой свайму паняволі брат. Конь з канем, вол з валом, а свіння з вуглом. Свіння каля свінні пройдзе і то зарохкае.

рус. Ворон ворону глаза не выклюет. Конь до коня, а молодец до молодца. Свой своему поневоле брат. Рыбак рыбака видит издалека. Равный обычай ‒ крепкая любовь. Чешися конь с конём, вол с волом, а свинья с углом. Вяжись лычко с лычком, а ремешок с ремешком. Масть к масти подбирается. Свой своего ищет.

фр. Qui se ressemble s’assemble (Кто похож друг на друга, собираются вместе). Les oiseaux de même plumage s’assemblent sur même rivage (Птицы с одинаковым оперением собираются на одном и том же побережье).

англ. Birds of a feather flock together (Птицы одного оперениятся в стаи). Like draws to like (Сходное тянется к сходному). Like loves like (Подобному нравится подобное).

нем. Eine Krähe sitzt gern neben der anderen (Одна ворона сидит охотно рядом с другой). Ein Wolf kennt den anderen wohl (Один волк знает, конечно, другого). Topf und Holz sind gern beisammen (Горшок и дрова всегда охотно вместе). Jeder sucht seinesgleichen (Каждый ищет себе равного). Gleich sucht sich, gleich findet sich (Похожее/подобное ищется, похожее/подобное находится).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)