Скрыпе́ць ‘утвараць скрыпучыя гукі; рыпець’, ‘жыць абы-як, з цяжкасцю падтрымліваючы свае сілы’ (ТСБМ), скры́паць ‘тс’ (Байк. і Некр.). Укр. скрипі́ти, рус. скрипе́ть, ст.-рус. скрипати, польск. skrzypać, в.-луж. křipać, н.-луж. kśipaś, чэш. skřípati, славац. škripať, škripieť, серб.-харв. шкри́пати, славен. škrípati, балг. скрѝпя ‘тс’. Прасл. *skripati, *skripěti ‘скрыпець’. Фасмер (3, 657 і наст.), Махэк₂ (550) лічаць гукапераймальным. Параўноўваюць з лат. skripstêt ‘хрусцець, скрыпець, грымець’, kripš(k)êt ‘тс’, літ. krípštereti ‘ціха шамацець’, ст.-в.-ням. scrîan, screiôn ‘крычаць’; гл. Мюленбах-Эндзелін, 2, 280; Вальдэ-Гофман, 1, 291–292. Сной₁ (637) удакладняе, што гэта да і.-е. базы *(s)krei‑p, *krei‑k (параўн. крычаць, што азначала хрыплыя натуральныя гукі). Варбат (Этимология–1981, 16 і наст.) падцвярджае гіпотэзу Цупіцы (Gutturale, 126) аб роднасці слав. *skripati з групай ст.-ісл. hrīfa ‘рэзаць’ і далей з гняздом і.-е. *(s)ker‑ ‘рэзаць’ на матэрыяле паўднёваславянскіх дзеясловаў і імён са значэннем ‘шчыліна, расшчэп’, а таксама назваў пазоў, блокаў і г. д. Гл. яшчэ БЕР, 6, 799; Шустар-Шэўц, 701; Борысь, 555.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́русы ‘грукат ад хуткай язды, тарахценне’, ‘пустое плявузганне’ (Нас.), туру́сы на калёсах ‘лухта, бязглуздзіца’ (Юрч. Фраз.), туру́сы, туро́сы ‘тс’ (Растарг.), турэ́сы ‘тс’: пачынае свае баі‑турэсы (С. Кухараў); відаць, сюды ж тру́сты на калёсах ‘выдумкі’ (Мат. Маг. 2), гл. Параўн. укр. туроса́ ‘шум, пагалоска, чутка?’; рус. туру́c ‘нешта цікавае, займальнае’, туру́сы: турусы на колёсах развозить (разводить) ‘весці пустыя размовы’. Словы спрэчнага паходжання. Традыцыйна пад увагу прымаюцца спалучэнні са словам калёсы, хаця яшчэ Карскі (2–3, 187) зазначыў, што ў зборніку беларускіх прыказак Насовіча го́ніць туру́сы (трэск) на коле́сах ‘гаворыць лухту’ апошняе слова азначае ‘воз’, а не ‘колы’, параўн. тыпалагічна падобнае польск. разм. bujda na resorach ‘лухта, хлусня’ (Ніч, Wybór pism, 2, 157). Вывядзенне з лац. turris ambulatoriae ‘вежа, якая рухаецца’, г. зн. абложная вежа (Міхельсон, Рус. мысль, 2, 394), у існаванні якіх звычайна сумняваліся (Лепешаў, ЭСФ, 370), нягледзячы на меркаванне Трубачова (Дадаткі, 125; гл. таксама Арол, 4, 120), застаецца малапераканальным (Фасмер, 2, 125). Семантыка сведчыць хутчэй пра гукапераймальнае паходжанне, на што звяртаў увагу яшчэ Насовіч (644), гл. турыць ‘гнаць’. Параўн. ЕСУМ, 5, 684.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прысвяці́ць, ‑свячу, ‑свеціш, ‑свеціць; зак.
1. каго-што. Прызначыць каму‑, чаму‑н., для каго‑н., якой‑н. дзейнасці. Прысвяціць жыццё мастацтву. □ Надзея рашыла прысвяціць сябе любімай справе, якой так і не здолеў аддацца яе муж. Васілёнак. // што. Затраціць, выкарыстаць на што‑н. Другую палавіну дня напярэдадні адлёту касманаўты прысвяцілі развітанню з Масквой. Шыцік. Некалькі вечароў прысвяціў ксёндз Пацейкоўскі, каб улажыць казанне на першае набажэнства. Колас. У клас Віктар Паўловіч прыйшоў узбуджана вясёлы, увесь урок прысвяціў падагульненню. Шамякін. // што. Напоўніць пэўным зместам, зрабіць адпаведным якой‑н. тэме, якім‑н. пытанням. Чарговыя свае заняткі Зіна прысвяціла чытанню новых рашэнняў партыі і ўрада аб уздыме сельскай гаспадаркі. Кавалёў.
2. што. Зрабіць, стварыць што‑н. у гонар каго‑, чаго‑н., прызначыць каму‑, чаму‑н. (звычайна мастацкі твор) як знак павагі, пашаны да каго‑н. Прысвяціць раман памяці маці. Прысвяціць рэкорд гадавіне Кастрычніка. □ Перад ад’ездам на фронт .. [Пасмітны і Лыкоўскі] прысвяцілі адзін аднаму свае вершы. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́ля, -і, ж.
1. Здольнасць ажыццяўляць свае жаданні, пастаўленыя перад сабой мэты.
Сіла волі.
Выхаванне волі.
2. да чаго. Свядомае імкненне да ажыццяўлення чаго-н.
В. да перамогі.
3. Жаданне, патрабаванне.
Дыктаваць сваю волю.
Апошняя в. (запавет).
4. Улада, права.
Гэта ў тваёй волі.
Ваша добрая в. або в. ваша (рабіце, як лічыце патрэбным). На волю лёсу (без падтрымкі, дапамогі, нагляду).
5. Свабода ў праяўленні чаго-н.
Даць волю пачуццям.
Рукам волі не давай (не біся).
6. Свабода, незалежнасць; проціл. няволя.
Змагацца за волю і незалежнасць народа.
7. Становішча, пры якім жыццё чалавека, жывёл, птушак не абмежавана ўмовамі зняволення.
Выйсці на волю.
Выпусціць жураўля на волю.
8. Прастор, прыволле.
Тут дзецям в.
|| прым. валявы́, -а́я, -о́е (да 1 і 4 знач.).
Валявыя рашэнні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
разві́ць, -заўю́, -заўе́ш, -заўе́; -заўём, -заўяце́, -заўю́ць; -звіў, -звіла́, -ло́; -зві́; -звіты (да 1 знач.) і -звіты́; зак.
1. што. Раскруціць, расплесці што-н. звітае, завітае.
Р. вяроўку.
2. што. Даць чаму-н. памацнець, узмацніць; паспрыяць узнікненню і ўмацаванню (якіх-н. якасцей, уласцівасцей).
Р. мускулы.
Р. памяць.
Р. цікавасць да навукі.
3. каго-што. Давесці да якой-н. ступені духоўнай сталасці, свядомасці, культуры.
Р. вучня.
Р. грамадства.
4. што. Падняць узровень чаго-н.
Р. прамысловасць краіны.
5. што. З усёй энергіяй разгарнуць што-н.
Р. грамадскую дзейнасць.
6. Паступова павялічваючы, давесці да значнай ступені.
Самалёт развіў вялікую хуткасць.
7. што. Распаўсюдзіць, паглыбіць і пашырыць змест або прымяненне чаго-н.
Р. думку.
Р. свае доказы.
|| незак. развіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. развіццё, -я́, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
разгарну́цца, -гарну́ся, -го́рнешся, -го́рнецца; -гарні́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Расправіцца, расхінуцца (пра што-н. згорнутае, загорнутае).
Пакунак разгарнуўся.
Цукерка разгарнулася.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Раскрыцца (пра што-н. складзенае).
Кніга разгарнулася.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Раскрыцца, распусціцца (пра кветкі, лісты і пад.).
Бутоны маку разгарнуліся.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Раскінуцца, быць бачным на вялікай адлегласці.
Перад вачамі разгарнулася маляўнічая прастора.
5. перан. Праявіць свае сілы і здольнасці, выявіцца ў шырокім маштабе.
Р. на свабодзе.
Талент мастака разгарнуўся.
6. перан. Прыняць шырокі размах.
Жніво разгарнулася.
7. Падрыхтавацца да дзеяння; прыняць баявы парадак (спец.).
|| незак. разго́ртвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. разго́ртванне, -я, н. і разгарне́нне, -я, н. (да 5 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
advertise
[ˈædvərtaɪz]
v.t.
1) рэклямава́ць
Manufacturers advertise their products widely — Вытво́рцы рэкляму́юць свае́ тава́ры
2) паведамля́ць, інфармава́ць, падава́ць да ве́дама
3) абвяшча́ць, дава́ць абве́стку
to advertise in the newspaper — абвяшча́ць у газэ́це
He advertised for a job — Ён даў абве́стку пра по́шукі пра́цы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
flout
[flaʊt]
1.
v.t.
1) пагарджа́ць; не прыма́ць пад ува́гу
The foolish boy flouted his mother’s advice — Неразу́мны хлапе́ц ня прыня́ў пад ува́гу пара́ду свае́ ма́ці
2) высьме́йваць, абсьме́йваць
2.
v.i.
кпіць, насьміха́цца
3.
n.
зьнява́га f.; кпі́ны pl., насьме́шкі pl., насьміха́ньні pl.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
moderate
1. [ˈmɑ:dərət]
adj.
1) памярко́ўны (пра по́гляд), умеркава́ны (выда́ткі)
2) сярэ́дні; умеркава́ны (напр. хо́лад)
2.
n.
чалаве́к з памярко́ўнымі по́глядамі
3. [ˈmɑ:dəreɪt]
v.t.
1) стры́мваць
2) зьмянша́ць
to moderate one’s demands — зьме́ншыць свае́ патрабава́ньні
4.
v.i.
1) выступа́ць у ро́лі арбі́тра
2) старшынява́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
садзі́цца несов.
1. в разн. знач. сади́ться; (по местам — ещё) уса́живаться, расса́живаться;
2. разг. (о болячке) вска́кивать;
1, 2 см. се́сці;
3. страд. сажа́ться, сади́ться; уса́живаться, расса́живаться; сова́ться; окуна́ться, опуска́ться; см. садзі́ць 1, 2;
◊ не ў свае́ са́ні не садзі́ся — посл. не в свои́ са́ни не сади́сь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)