Ма́са ’колькасць матэрыі, якая складае цела’, ’вялікая колькасць, мноства, шмат чаго-небудзь’, ’мноства рэчыва без пэўнай формы’, ’народ, шырокія колы насельніцтва’ (ТСБМ, Яруш., ТС). Еўрапейскае слова. У бел. мову запазычана з польск. і, магчыма, паўторна з рус. мовы, у якіх з новав.-ням.Masse (XVI ст.) або з франц.masse > лац.massa ’злітак’, ’ком, глыба, кавалак’, ’хаос’ < ст.-грэч.μᾶζα ’цеста’, ’ячменны хлеб’ < μάσσω ’мяшаю, размешваю’. Сюды ж масаві́к ’той, хто вядзе работу ў масах’, ’арганізатар масавых гульняў’ (ТСБМ), ма́савыя ’летняе свята саўгаснікаў’ (віл., Нар. сл.), масо́ўка ’масавая сцэна ў спектаклі, фільме’, ’масавая прагулка’, ’тайны рэвалюцыйны сход’ (ТСБМ) — усе з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэа́тр ‘род мастацтва, прадстаўленне відовішчаў’, ‘памяшканне са сцэнай і залам’, ‘месца важных падзей’ (ТСБМ, Пятр.), тэа́тар, тэа́тр (Некр. і Байк.), ст.-бел.театръ, театрумъ ‘тэатр, сцэна, памост’ (1638 г). Запазычана або са ст.-польск.teatr, teatrum, якія праз лац.theātrum узыходзяць да ст.-грэч.θέατρου, іян.υέητρον ‘гледачы, публіка ў тэатры’, ‘прадстаўленне’, або непасрэдна ад лац.theātrum, пра што сведчыць ранняя фіксацыя ў старабеларускай мове формы театрумъ (Булыка, Лекс. запазыч., 167). Прысутнічае не ва ўсіх славянскіх мовах, параўн. чэш.divadlo, славац.divadlo, харв.gledalîšte, што тлумачаць уплывам пурыстычных тэндэнцый (Чарных, 2, 231–232; ЕСУМ, 5, 534; Скок, 1, 568; Фасмер, 4, 34).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
інсцэні́раваць
(ад ін- + сцэна)
1) надаваць літаратурнаму твору сцэнічную форму (напр. і. раман);
2) перан. прытворна рабіць што-н. з намерам выдаць яго за сапраўднае (напр. і. вяселле).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
пантамі́ма, ‑ы, ж.
1. Тэатральны спектакль, у якім дзеючыя асобы выражаюць свае думкі і пачуцці не словамі, а мімікай, жэстамі, пластычнымі рухамі. // Адпаведны жанр у тэатральным мастацтве. // Цыркавы паказ феерычнага характару, у якім асобныя нумары злучаны пэўным сюжэтам.
2. Сюжэтная сцэна ў балеце, оперы, драме, заснаваная на драматычна выразнай ігры без слоў.
3. Жэсты, міміка як сродак размовы (звычайна пры няведанні або слабым веданні мовы).
[Ад грэч. pantómimos — які ўсё пераймае, імітуе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
scene[si:n]n.
1. ме́сца дзе́яння (у п’есе, рамане і да т.п.);
The scene is laid in France. Дзеянне адбываецца ў Францыі.
2. ме́сца (падзеі);
the scene of operations тэа́тр вае́нных дзе́янняў
3. відо́вішча; пейза́ж, краяві́д;
a typical scene of English life тыпо́вая карці́на англі́йскага жыцця́
4.сцэ́на, сканда́л;
make a scene учыні́ць сканда́л
5.theatreсцэ́на, з’я́ва;
the duel scene in “Hamlet”сцэ́на дуэ́лі ў «Га́млеце»;
an act of four scenes акт з чатыро́х дзе́яў
6.pl.scenes дэкара́цыя;
change/shift the scenes мяня́ць дэкара́цыі
♦
behind the scenes за кулі́самі; закулі́сна; у кулуа́рах;
behind the scenes of politics у паліты́чных кулуа́рах;
be on the scene прысу́тнічаць;
set the scene (for smth.) падрыхтава́ць гле́бу (для чаго́-н.);
His arrival set the scene for another argument. Яго прыезд стаў прычынаю яшчэ адной спрэчкі.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
zazdrość
zazdroś|ć
ж.
1. рэўнасць;
scena ~ci — сцэна рэўнасці;
2. зайздрасць;
patrzeć z ~cią — пазіраць з зайздрасцю
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
пантамі́м
(гр. pantomimos = які ўсё пераймае)
1) танцавальная сцэна ў старажытнарымскім тэатры, якая перадавала змест дзеяння і эмоцыі персанажаў пры дапамозе мімікі, жэстаў, пластыкі;
2) акцёр, які выконваў такую сцэну.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
БРАМ (Brahm; сапр.Абрахамзон; Abrahamsohn) Ота
(5.2.1856, г. Гамбург, Германія — 28.11.1912),
нямецкі тэатр. дзеяч, рэжысёр. Заснавальнік ням. сцэнічнага натуралізму. Вучыўся ў Берлінскім, Гейдэльбергскім і Страсбургскім ун-тах. З 1889 узначальваў літ.-тэатр.т-ва «Вольная сцэна», з 1894 — Нямецкі т-р, з 1904 — «Лесінг-тэатр» (усе ў Берліне). Паставіў амаль усе п’есы Г.Ібсена і Г.Гаўптмана, ставіў А.Хольца, І.Шлафа, Э.Заля, Л.Талстога. У яго спектаклях жыццёвая дакладнасць дэталяў спалучалася з глыбінёй распрацоўкі псіхал.Сцэн.