ца́рства, -а, мн. -ы, -аў, н.
1. Дзяржава, якой кіруе цар (уст.).
2. Час праўлення цара (царыцы); цараванне.
3. перан., чаго або якое. Сфера, вобласць прыроды.
Птушынае ц.
Ц. кветак.
◊
Соннае царства (разм., жарт.) — спакой, цішыня, калі ўсе спяць.
Царства Нябеснае каму (разм.) — гаворыцца пры добрым упамінанні нябожчыка.
Цёмнае царства — сімвал некультурнага, невуцкага грамадскага асяроддзя.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фле́гма
(фр. phlegma = вадкасць, макрота)
1) уст. слізь, макрота;
2) незвычайны спакой, абыякавасць да ўсяго;
3) густая маса, якая застаецца пасля фракцыйнай перагонкі вадкай сумесі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Гамо́н ’Канец! Прапала!’ (Касп.). Параўн. рус. дыял. смал. гамо́н ’канец, смерць’. Няяснае слова. Магчыма, зыходнае *гомо́н. Параўн. у Даля (паўн. і ўсх.) гомо́н ’спакой, цішыня’ (якое ён сам звязвае з (у)гомонить).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
міратво́рны, ‑ая, ‑ае.
Уст. Які нясе з сабой мір 1, цішыню, спакой. Зялёны прастор поўніўся аднастайным, як далёкая музыка, чмяліным гудам, але ў лузе панавала дзівосная міратворная цішыня. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пабарука́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм. Падужацца, пабароцца з кім‑н. Пабарукацца з таварышам. // перан. Пазмагацца з кім‑, чым‑н. [Сцёпка:] «Ну, балота, пабарукаемся з табою, патрывожым твой спакой!» Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пачува́нне, ‑я, н.
Разм. Адчуванне. Гэтыя думкі парушылі спакой Лабановіча і пакінулі пачуванне нейкага нездавальнення і непрыемнасці. Колас. Без пачуванняў, імкненняў, страсцей Сталі б каменнымі сэрцы ў людзей. Чарнушэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спахмурне́ласць, ‑і, ж.
Уласцівасць і стан спахмурнелага. Твар у Яраша змяніўся: зніклі складкі іранічнай усмешкі каля рота, спакой, задаволенасць, з’явілася спахмурнеласць і пакута, быццам чалавеку штосьці забалела раптам. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выго́да ’камфорт’ (БРС, Байк. і Некр.); ’зручнасць, утульнасць, спакой’ (Гарэц.); ’дастатак, задавальненне’ (КЭС, лаг.); ’прыволле, добрыя ўмовы’ (Цых.), выго́ддзе ’прывольнасць, зручнасць’ (Гарэц., Шат., Байк. і Некр.), выго́дна ’прывольна’ (Гарэц., Байк. і Некр.). Параўн. формы з іншым націскам: рус. выгода, укр. ви́года ’зручнасць, утульнасць, спакой’; выгі́ддя ’зручнасць, прыволле’, польск. wygoda ’зручнасць, камфорт; задавальненне патрэб’. Ад вы́гадзіць ’дагадзіць, дапасаваць’; параўн. гадзі́ць ’мірыць, дастасоўваць’, параўн. рус. уго́дье ’паша, прыволле’, геаграфія і націск, магчыма, сведчаць пра запазычанне з польск. wygoda, параўн. з іншым націскам: вы́гада (гл.), а таксама выгода (Федар. 4).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абудзі́ць, абуджу́, абу́дзіш, абу́дзіць; абу́джаны; зак.
1. каго-што. Перапыніць чый-н. сон; прымусіць ачнуцца.
Шум абудзіў жанчыну.
2. перан., што. Парушыць спакой, напоўніць гукамі, галасамі, вярнуць да жыцця, дзейнасці, вывесці са стану спакою.
Гоман абудзіў вуліцу.
3. перан., што. Выклікаць якія-н. пачуцці, уласцівасці, якасці.
А. фантазію дзяцей.
|| незак. абуджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. абуджэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ціхата́, ‑ы, ДМ ‑хаце, ж.
Разм. Тое, што і цішыня. — Каб не вецер — на гасцінцы ціхата была б. Чорны. Нідзе нікога. Ціхата. Ціхата і спакой. Як на могілках. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)