спако́й, -ю, м.
1. Стан цішыні, адсутнасць трывогі, хваляванняў, шуму.
Хвораму дзіцяці патрэбен с.
Пакінуць каго-н. у спакоі (перастаць турбаваць).
2. Ураўнаважанасць, фізічнае і душэўнае заспакаенне.
Прыемны с. на душы.
Захоўваць с.
◊
Вечны спакой — смерць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
спако́й, -ко́ю м.
1. в разн. знач. споко́йствие ср., поко́й;
пару́шыць с. но́чы — нару́шить споко́йствие (поко́й) но́чи;
парушэ́нне грама́дскага ~ко́ю — наруше́ние обще́ственного споко́йствия;
2. (физическое и душевное спокойствие) поко́й;
хво́раму патрэ́бен с. — больно́му необходи́м поко́й;
3. (уравновешенность, выдержка) споко́йствие ср., хладнокро́вие ср., невозмути́мость ж.;
4. физ. поко́й;
це́ла ў ста́не ~ко́ю — те́ло в состоя́нии поко́я;
◊ ве́чны с. — ве́чный поко́й;
не дава́ць ~ко́ю — не дава́ть поко́я;
не ве́даць (не знаць, не мець) ~ко́ю — не знать (не име́ть) поко́я;
даць с. — оста́вить в поко́е;
цішыня́ і с. — тишь да гладь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
спако́й, ‑ю, м.
1. Адсутнасць шуму і руху; цішыня. Цішыня і спакой панавалі ў заснежаным лесе. В. Вольскі. Пасля рабочага дня, што заканчваўся звычайна ў гадзіну ночы, наступаў спакой. Шахавец. У перадвячэрнім спакоі рэзка вылучаецца маркотнае курлыканне жораваў. Крапіва. Вазы адскрыпелі ў нізіне І стаў аглушальны спакой. Панчанка. // Парадак; адсутнасць грамадскіх хваляванняў. Грамадскі спакой. // Лагода; мірнае жыццё. Вайна іх разлучыла, Разбіла іх спакой. Бялевіч. І елкі ў неба ўзнялі пікі, Абараняюць наш спакой. Астрэйка. Хто вам сказаў, што на зямлі зацішша, Што на зямлі пасля вайны спакой? Аўрамчык.
2. Ураўнаважанасць, фізічнае і душэўнае супакаенне. Нуда скончылася, уперадзе, зусім блізка была доўгачаканая мэта — канец усіх трывог і час прыемнага спакою. Мележ. // Поўны адпачынак, бяздзеянне. Хвораму, акрамя лекаў, патрэбен яшчэ і спакой. Чарнышэвіч.
•••
Вечны спакой — смерць.
Мёртвы спакой — абсалютная цішыня, нерухомасць.
На спакой — а) на заслужаны адпачынак, на пенсію па ўзросту (ісці, адпраўляцца і пад.); б) паміраць (пара, трэба і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спако́й м Rúhe f -, Stílle f -, Fríede(n) m -s (мір); Gelássenheit f - (ураўнаважанасць);
стан спако́ю Rúhezustand m -(e)s, Rúhelage f -;
вы́весці са ста́ну спако́ю aus der Rúhe bríngen*;
не ве́даць спако́ю kéine Rúhe háben;
не дава́ць спако́ю каму-н j-m (D) kéine Rúhe lássen*, j-n (A) nicht in Fríeden lássen*, j-m (D) die Hölle heiß máchen;
пакі́нуць у спако́і in Rúhe lássen*;
пайсці́ на спако́й in den Rúhestand géhen* [tréten*];
ве́чны спако́й die éwige Rúhe
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Спако́й ‘супакой, супакаенне’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Сл. ПЗБ), споко́й ‘тс’ (ТС), спако́йны ‘ціхі, мірны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ), споко́йны ‘тс’ (ТС). Укр. спо́кій, польск. spokój, в.-луж. spokoj. Дэрыват з прыстаўкай с‑ ад прасл. *pokojь ‘мір, цішыня’ (Борысь, 569). *Pokojь звязаны з прасл. *počiti, параўн. рус. почи́ть ‘памерці’, почива́ть ‘спаць’, ст.-слав. почити ‘адпачыць’, славен. počíti і г. д. Гл. Фасмер, 3, 305; 347; Махэк₂, 468. Параўн. меркаванні Кохмана (Stosunki, 24), Віткоўскага (Słownik, 177) пра запазычанне з польскай, што патрабуе гістарычнай аргументацыі. Параўн. адпачынак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
флегматы́зм, -у, м.
Незвычайны спакой, амаль поўная абыякавасць да ўсяго, вяласць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
супако́й, -ко́ю м., см. спако́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
алімпі́йскі, -ая, -ае; гл. алімп, алімпіяда.
○
Алімпійскія гульні — усенародныя гульні ў Старажытнай Грэцыі ў гонар бога Зеўса, якія наладжваліся адзін раз у 4 гады паблізу Алімпіі, а таксама сучасныя міжнародныя спаборніцтвы па ўсіх асноўных відах спорту.
◊
Алімпійскі спакой — велічны, непарушны, поўны спакой.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
споко́йствие ср. спако́й, -ко́ю м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
шмана́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
У выразе: і не шманае (разм.) — не звяртае ніякай увагі, не рэагуе, захоўвае поўны спакой.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)