◎ Канча́ты ў фразе; калі ў віхар кінуць канчаты нуож… (Сержп., Прымхі). Параўн. ст.-бел. кончеръ (XVI ст.) ’меч з вузкім клінком’ (якое паводле Булыкі (Запаз., 170) паходзіць са ст.-польск. koncerz < чэш. koncir), укр. кінчак, рус. канчар, коннай ’тс’ < татар. kandżar, тур., крым.-татар. xandzär ’крывы кінжал’, ст.-чэш. končiiy ’востры’, koncir ’рапіра’ (Фасмер, 2, 316).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

абтачы́ць, ‑тачу, ‑точыш, ‑точыць; зак., што.

1. На такарным станку ці з дапамогай якіх‑н. інструментаў надаць чаму‑н. патрэбную форму. Абтачыць дэталь. // Зрабіць роўнай, гладкая паверхню чаго‑н., апрацаваўшы яе на тачыле, бруску і пад. / у перан. ужыв. Слова — меч. Абтачыць яго — асалода, — Во аднолькава трэба ўмець і мячом, і сяўнёй валодаць. Таўбін.

2. Абгрызці, аб’есці з усіх бакоў (пра грызуноў, насякомых).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

brand​1 [brænd] n.

1. брэнд; гандлёвая ма́рка

2. гату́нак; я́касць;

Which brand of coffee do you prefer? Які гатунак кавы вам падабаецца больш?

3. асо́бны тып чаго́-н.

4. галаве́шка

5. кляймо́; таўро́

6.poet. меч

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

хвата́ться несов., прям., перен. хапа́цца, хвата́цца;

◊

хвата́ться за́ голову хапа́цца за галаву́;

утопа́ющий и за соло́минку хвата́ется посл. калі́ то́пішся, і за бры́тву (меч) ухо́пішся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Тыллё ‘лязо нажа’ (Касп.). Відаць, памылковы запіс, хутчэй — ‘тупая частка нажа’, параўн. тыльё (гл.), тылле́м — пра баранаванне перавернутай уверх зубамі бараной (пін., Сл. нар. мовы), дзе выступае форма Тв. скл. зборнага назоўніка ад тыл (гл.). Параўн. ід. tilek, tilik ‘заднік абутку’ (Астравух, Ідыш-бел. сл.), ст.-польск. tylec ‘кароткі меч, стылет’, якое Сяткоўскі (Studia, 181) выводзіць з чэш. týlec ‘тупы бок вострых прылад (нажа, сякеры)’. Гл. тыльё.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

гладые́лус

(лац. gladiolus = невялікі меч)

клубнецыбульная травяністая расліна сям. касачовых з мечападобным лісцем і буйнымі кветкамі розных колераў у коласападобных суквеццях; пашырана ў Еўразіі, Афрыцы; дэкаратыўная; шпажнік.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

dobyć

зак.

1. здабыць, дастаць;

dobyć miecza — а) дастаць меч;

перан. узяцца за зброю;

2. дабыць да тэрміну

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

blade

[bleɪd]

n.

1) лязо́ n. (нажа́, мяча́), палатно́ пілы́

2) меч, мяча́ m.

3) траві́нка, былі́нка f.

4) ліст (расьлі́ны)

5) ло́пасьць вясла́

6) лапа́тка (шыро́кая пляска́тая ко́стка); лапа́тка прапэ́лера

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

була́т

(цюрк. bulat, ад перс. pūlād = сталь)

1) вугляродзістая сталь, якая вызначаецца высокай цвёрдасцю, пругкасцю, вязкасцю, зносастойкасцю, своеасаблівай структурай і ўзорыстасцю паверхні;

2) гіст. клінок (меч, шабля, кінжал) з такой сталі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Мач ’драўляны сахор у выглядзе завостранай вузкай лапаткі з жалезным наканечнікам або без яго’ (Выг. дыс., ТС; мазыр., З нар. сл.; петрык., Шатал.; воран., Сцяшк. Сл.), укр. жытом., ровен. мач, меч ’жалезныя сахары’, ’граблі’, рус. (Сярэдняя Азія) амач ’начынне для капання’. Паводле Выгоннай (БЛ, 8, 56–57), лексема ўзыходзіць да прасл. metati, mesti ’накідваць’ у форме ітэратыва matati, што ўзыходзіць да і.-е. *mat‑ ’кідаць, разбіваць’, параўн. ст.-інд. matyá‑ ’барана’, лац. mateola ’малаток’, ст.-в.-ням. medela ’плуг’. Параўн. таксама матыка (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)