Стрэ́ча 1 ‘сустрэча’ (ТСБМ, Нас.; мазыр., Шэйн. З; Яруш., Др.-Падб., Янк. 2, Бяльк., Сержп. Прымхі, ТС). Укр. стрі́ча, рус. встре́ча, серб.-харв. сре̏ћа ‘шчасце’, славен. sreča ‘тс’, балг. сре́ща ‘сустрэча’, макед. сре́ка ‘шчасце, удача’. Прасл. *sъrětja (Фасмер, 1, 363; Глухак, 575) або *sъrętʼa, што ўтворана з суф. ‑ja ад асновы цяп. ч.: *sъrętʼo, *sъrěsti ‘стрэць’ (Слаўскі, SP, 1, 82). У прыстаўцы бачаць адпаведнасць ст.-інд. *su‑ і тлумачаць слова як ‘добры, шчаслівы выпадак’. Гл. Фасмер, там жа; Бязлай, 3, 306.

Стрэ́ча 2 у выразак: у першай стрэ́чы ‘дваюрадны (брат, сястра, цётка, дзядзька)’, другая стрэч ‘дваюрадны’, у другой стрэ́чы ‘траюрадны (брат, сястра, цётка, дзядзька)’, у трэцяй стрэ́чы ‘пра далёкае сваяцтва’ (ТСБМ, Янк. 2, Чуд., Сцяшк. Сл.; воран., ганц., шчуч., шальч., іўеў., пух., Сл. ПЗБ); стрэ́ча ‘ступень роднасці’ (Скарбы), стрэч ‘тс’ (Сцяцко Сл.), стрэль ‘ступень роднасці’ (Сл. рэг. лекс.). Назоўнік абстрагаваны ад прыметніка стрэчны ‘стрыечны’ (ТСБМ), параўн. амонім стрэ́чны ‘сустрэчны (ТСБМ, ТС). Гл. стрыечны.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

запаве́т, ‑у, ДМ ‑веце; м.

Наказ, дадзены кім‑н. сваім наслядоўнікам або патомкам. Ленінскія запаветы. □ Паміраючы, бацька пакідаў запавет сыну, дзядзька — пляменніку, старэйшы брат — малодшаму. Пальчэўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

патраі́ць, ‑траю, ‑троіш, ‑троіць; зак., што.

Спец. Тройчы ўзараць. Ухадзіўся з работаю дзядзька Марцін. Яшчэ на тым тыдні скончыў сеяць грэчку. Патраіў і папар пад жыта. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

смако́цце, ‑я, н.

Тое, што і смаката. А дзядзька бы і не пачуў.. [Дзімку], усё соваў нос у пучок сена, уздыхаў: — Смакоцце, хоць сам бяры і еш... Капыловіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ту́ташні, ‑яя, ‑яе.

Разм. Тое, што і тутэйшы. — Я ўсё гляджу на цябе, — зноў пераходзячы на «ты», пачаў дзядзька, — дык ты ці туташні, ці так адкуль? Чыгрынаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хрысто́савацца, ‑суюся, ‑суешся, ‑суецца; незак.

У праваслаўных — цалавацца тры разы, віншуючы са святам вялікадня. — Дзядзька Іван! Хіба ж сёння вялікдзень, што вы хрыстосуецеся? — рагочучы, пытаюся я. Сяргейчык.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чыкіля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак.

Тое, што і чыкільгаць. — А браткі мае, а што ж гэта будзе, — чыкіляў каля варот дзядзька, не ведаючы, ці слухацца Сільвановіча. Арабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шарша́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.

Тоўстая і доўгая іголка. Зноў збіраемся ля вогнішча, глядзім, як дзядзька Ігнат шаршаткай сшывае аброць, і чакаем. Ваданосаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

залы́сіць, ‑лышу, ‑лысіш, ‑лысіць; зак., што.

Счасаць кару ў якім‑н. месцы на дрэве, зрабіць залысіну (у 2 знач.). Залысіў дзядзька дрэва злёгку (Сякера востра, кара крохка). Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нерато́к, ‑тка, м.

Памянш.-ласк. да нерат: невялікі нерат. Лавіў наш дзядзька нераткамі І венцярамі і сачкамі Ды аднаго ўсё ж бракавала: У дзядзькі чоўна не ставала. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)