◎ Падві́рак ’завостраная палачка для падплятання лапцей’ (Касп., Шатал.), подвырок, подвірок ’тс’ (Сл. Брэс.). Суфіксальны дэрыват ад падбіраць ’падплятаць лапці’; апошняе да uiti (гл. віць).⇉*
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прамышлёны ’кемлівы’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Дэрыват ад *пра‑ мысліць: апошняе, магчыма, з польск.przemyśleć ’прадумаць, абдумаць’. Параўн. яшчэ і польск.przemyślność ’кемлівасць, вынаходлівасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́хнуцца ’зваліцца’ (нясв., Сл. ПЗБ) — з ⁺грохнуцца, якое з прасл.*groxnǫti — інхаатыў, суадносны з *groxati, апошняе мае гукапераймальнае паходжанне (Махэк₂, 185; ЭССЯ, 7, 135).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АЛЕЙКСА́НДРЭ (Aleixandre) Вісентэ
(26.4.1898, Севілья, Іспанія — 14.12.1984),
іспанскі паэт. Творы 1920—30-х г. напісаны пад уплывам сюррэалізму і фрэйдызму: зб-кі «Акруга» (1928), «Шпагі нібы губы» (1932), «Разбурэнне ці любоў» (1933), кн. вершаў у прозе «Страсць зямлі» (1935). У час нац.-рэв. вайны ў Іспаніі (1936—39) пісаў антыфаш. вершы. Зб. «Цені раю» (1944) — паэтычная утопія пра царства шчасця і прыгажосці, якое бачыць чалавек на парозе смерці. Аўтар філас. лірыкі (зб. «Апошняе нараджэнне», 1953; «Гісторыя сэрца», 1954; «Унутраныя дыялогі», 1974 і інш.), кн. мемуараў «Сустрэчы» (1958). Нобелеўская прэмія 1977.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕРТАЛУ́ЧЫ (Bertolucci) Бернарда
(н. 16.3.1940, г. Парма, Італія),
італьянскі кінарэжысёр, вядомы і як паэт. З 1961 працаваў у П.Пазаліні, уплыў якога адчувальны ў фільмах Берталучы «Перад рэвалюцыяй», «Партнёр» (паводле аповесці Ф.Дастаеўскага «Двайнік»), дзе прагучала тэма маладзёжнага бунту, якая з горыччу і пачуццём страчаных ілюзій адгукнулася ў стужках «Стратэгія павука» (1970), «Апошняе танга ў Парыжы» (1972). Разнастайнасць праблематыкі і формы сведчыць пра пастаянныя творчыя пошукі рэжысёра. У фільмах «Канфарміст» (1970) і «Месяц» (1979) — ідэя ўлады цёмных, скрытых псіхал. комплексаў над асобай; «Дваццатае стагоддзе» (1976) і «Апошні імператар» (1987, прэмія «Оскар») — матыў супраціўлення чалавека ролі марыянеткі, якую яму навязваюць.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«ВЕ́СТНИК ЕВРО́ПЫ»,
рускі гісторыка-паліт. і літ. часопіс. Выдаваўся ў 1866—1918 у Пецярбургу, першыя 2 гады — 4 разы на год, з 1868 штомесячна. Выдавец-рэдактар М.М.Стасюлевіч (да 1909). Друкаваў навук. працы, публіцыстыку, літ. творы (у т. л. А.М.Астроўскага, І.А.Ганчарова, А.К.Талстога, І.С.Тургенева), паліт. агляды, замежную хроніку. Выступаў за паслядоўнае рэфармаванне ўсіх бакоў жыцця імперыі, даваў інфармацыю і аналіз правядзення суд., земскай, школьнай рэформаў на месцах, у т. л. на Беларусі. Абараняў правы народаў Расіі на свабоднае культ. развіццё. Змясціў шэраг матэрыялаў па гісторыі, этнаграфіі і л-ры Беларусі. У апошняе дзесяцігоддзе існавання аддаваў перавагу праграмам акцябрыстаў і кадэтаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Нахлапны́: нахлапная балка ’апошняе суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточанымі бярвеннямі’ (Сл. ПЗБ). Да гукапераймальнага хлопаць ’стукаць, ляскаць; стукаць, накрываць зверху’, параўн. нахлюпісты, ахлу́п (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паўсю́дна ’усюды’ (ТСБМ). Укр.повсю́дно ’тс’. Утвораны ад прыметніка паўсю́дны, які да па‑ і ўсю́ды (гл.). Апошняе з зыходнай формы vьxǫdy (ESSJ SG, 2, 738).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
развіта́нне, ‑я, н.
Дзеяннепаводлезнач.дзеясл. развітацца; апошняе спатканне перад расстаннем. Пісар Васількевіч, адсунуўшы край фіранкі, потайкам пазіраў са свайго пакоя на развітанне сяброў.Колас.Развітанне з маці, смутак па братах жыва адгукаліся ў сэрцы.Сіняўскі.// Расстанне з памёршым. Стаялі доўга, ахопленыя адвечным жаданнем жывых — падоўжыць хвіліны апошняга развітання з блізкім чалавекам.Шамякін.// Словы, якія гаворацца пры расстанні. — Бывайце здаровы, — кінуў .. [аканом] ужо з каламажкі ў бок да Мікіты, які стаяў на вуліцы. Мікіта збянтэжыўся.. Заняты здагадкамі, ён не адразу адказаў на аканомава развітанне.Галавач.
•••
На развітанне — перад расстаннем, расстаючыся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярхо́чысьце ’трэція ачоскі льну’ (Касп.). Да верх (гл.) і ‑чысьце, якое ў выніку распадабнення паходзіць з чэсьсе (< česьje < česati). Народная этымалогія атаесамлівае апошняе з čistiti > чысціць.
