курно́сы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Кароткі і задзёрты (пра нос). Здаецца, і нос у яе быў раней курносы. Цяпер ён выцягнуўся. Сабаленка.
2. З кароткім і задзёртым носам. Курносае дзіця. □ Яшчэ маці не купіла Чаравічак — ходзіць босай, Яшчэ добра не аджыла Ад вяснушак твар курносы. Танк. / у знач. наз. курно́сы, ‑ага, м.; курно́сая, ‑ай, ж. — А ты, Курносая, падрастай, а то яшчэ так і застанешся недаросткам. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нованаро́джаны, ‑ая, ‑ае.
Які толькі што, нядаўна нарадзіўся. Нованароджанае дзіця. // у знач. наз. нованаро́джаны, ‑ага, м.; нованаро́джаная, ‑ай, ж. Пра чалавека, які толькі што, нядаўна нарадзіўся. Восем, шчаслівых бацькоў зарэгістравалі нованароджаных. Карпюк. // перан. Які зусім нядаўна ўзнік, з’явіўся. Слабае святло нованароджанага месяца мігцела ў насцярожаных дзікаватых вачах [коней]. Караткевіч. І ўдзень і ўночы ўсе цэхі шумяць, гудзяць, грымяць, а з канвеераў сыходзяць нованароджаныя магутныя асілкі-машыны. Сапрыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няўме́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які дрэнна, без умення выконвае сваю працу. І вось — адзін уніз імкне, Ляціць так лёгка, нібы ў сне, За ім — аж група цэлая. І не шанцуе толькі мне: Валюся ў снег, няўмелы, я. Кірэенка. // Які выяўляе няўменне рабіць што‑н., карыстацца чым‑н. Няўмелыя рукі.
2. Які робіцца без належнага ўмення. Разгубіўшыся, Таццяна рабіла няўмелыя і няўдалыя спробы супакоіць дзіця. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасле́дак, ‑дка, м.
Разм.
1. Самае меншае па ўзросту, апошняе дзіця ў сям’і.
2. толькі мн. (пасле́дкі, ‑аў). Рэшткі, астаткі чаго‑н. Нас самавольна земскі карае, Душыць, саджае ў адседкі, Крыўдзіць ураднік, поп абірае, Воласць з нас цягне паследкі. Купала. // перан. Зневаж. Падонкі. [Барушка:] — Ведаем мы такіх абаронцаў народных, і самі з вусамі... Паследкі сабачыя!.. Карпаў.
•••
На (самы) паследак — у апошнюю чаргу; на самы канец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усыпі́ць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак., каго-што.
1. Выклікаць сон, прымусіць заснуць. Усыпіць дзіця. // Прымусіць заснуць пры дапамозе снатворных сродкаў, гіпнозу. Усыпіць хворага перад аперацыяй.
2. перан. Аслабіць увагу каго‑н. да чаго‑н., прытупіць пільнасць. Каб усыпіць падазрэнні немцаў, Заслонаў павінен так дзейнічаць, каб самі па сабе ўзнікалі падазрэнні ў сваіх. «Полымя». Але і.. [Булай] быў не лыкам шыты, умеў усыпіць падазрэнні і сумненні. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неугомо́нный няўры́мслівы; неўтаймо́ўны, неўтаймава́ны; (неспокойный) неспако́йны; (неутомимый) нясто́мны; (непоседливый) непасе́длівы; (несмолкаемый) несціха́ны;
неугомо́нный враг няўры́мслівы во́раг;
неугомо́нный ребёнок непасе́длівае (неспако́йнае) дзіця́;
неугомо́нный хара́ктер неспако́йны (няўры́мслівы) хара́ктар;
шуми́т неугомо́нный го́род шумі́ць несціха́ны (нясто́мны) го́рад.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
уверну́ть сов., разг.
1. (завернуть во что-л.) укруці́ць;
уверну́ть ребёнка в одея́ло укруці́ць дзіця́ ў ко́ўдру;
2. (вертя, уменьшить) укруці́ць; зме́ншыць, паме́ншыць;
уверну́ть фити́ль в ла́мпе укруці́ць (зме́ншыць, паме́ншыць) кнот у ля́мпе;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
губі́ць несов.
1. губи́ть;
г. лес — губи́ть лес;
г. дзіця́ — губи́ть ребёнка;
2. перен. губи́ть;
г. жыву́ю спра́ву — губи́ть живо́е де́ло;
3. см. губля́ць 1;
◊ плёткі ха́ту гу́бяць — спле́тни дом гу́бят
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Ры́за ’адзенне святара’, ’металічная акладка на абразах’ (ТСБМ), ’раса’ (Янк. 1) ’дрэнная вопратка’ (валож., ЛА, 5), ры́зніца ’памяшканне, дзе захоўваюцца рызы і царкоўныя рызы’ (ТСБМ), ’зношанае адзенне’ (рэч., лельч., ельск., добр.), ры́зіна ’старая, падраная вопратка’ (Янк. 1), ри́за ’адзенне святара’, ’раса’ (Нас.), ри́зка, ри́зочка ’адзенне, у якім хрысцяць дзіця’ (Нас.), ризки ’тс’ (Дэмб. 1, 646), ст.-бел. риза, рыза ’адзенне’ (XV ст.), ’адзенне святара’ (XVI ст.), рызница ’рызніца’, рус. ры́за ’адзенне святара’, ри́зка ’пялёнка, у якую закручваюць дзіця пасля хрышчэння’, ст.-рус. риза ’адзенне’, укр. ри́за, чэш. říza ’рыза’, серб.-харв. ри̏за ’адзенне’, балг. ри́за, ст.-слав. риза. Няма надзейнай этымалогіі. Па адной з версій меркавалася роднасць з *rezati, *raz (> бел. рэ́заць, раз). Некаторыя схіляюцца да версій аб запазычанні, параўн. візант. ῥίαις ’перадплечча’ (Фасмер, 3, 482–483 з літ-рай БЕР, 6, 254).
Рыза́ ’пілаванне’ (камянеў, кобр., ЛА, 1; Сл. Брэс., Клім., 65). Утворана ад рэ́заць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здаро́вы, -ая, -ае.
1. Які мае добрае здароўе, не хворы.
Здаровае дзіця.
З. арганізм.
2. Які выражае здароўе, уласцівы здароваму чалавеку.
З. выгляд.
З. смех.
3. Карысны для здароўя.
Здаровае надвор’е.
Здаровае харчаванне.
4. перан. Карысны, правільны.
Здаровая ідэя.
З. быт.
5. Моцнага целаскладу, дужы (разм.).
З. хлопец.
6. Вялікі, моцны (пра з’явы, прадметы; разм.).
З. мароз.
З. кавалак жалеза.
7. у знач выкл. здаро́ў (здаро́ва)! Ужыв. як прывітанне пры сустрэчы (разм.).
◊
Будзь (або бывай) здароў — развітальнае пажаданне заставацца здаровым.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)