спіча́сты, ‑ая, ‑ае.

З вострым верхам або канцом. У зеляніне садоў выдзяляюцца белыя сцены мазанак, з-за высокіх спічастых таполяў выглядае двухпавярховая чырвоная мураванка. С. Александровіч. Вось ён [герой] — на вуліцах Вільні, і я ўжо бачу старыя камяніцы са спічастымі гатычнымі дахамі, званіцы, масіўныя вастрабрамскія парталы. Арочка. На галаве спічастая шапка-будзёнаўка з вялікай чырвонай зоркай. П. Ткачоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сяк-та́к, прысл.

1. З вялікай цяжкасцю; ледзь-ледзь. Сяк-так [Сцяпан] сарваў з сябе кашулю і забінтаваў перабітую каля самага пляча руку. Гроднеў.

2. Ніштавата; памяркоўна. Зіма прайшла яшчэ сяк-так, ды вось цяпер, вясной,.. крыху ўтаймаваная туга па плугу і сявеньцы — паднялася [у Кандрата Яцука] зноў. Брыль.

3. у знач. вык. Цярпіма. Пакуль сцямнела, ісці было яшчэ сяк-так. Сіняўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фрэзерава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., што і без дап.

Апрацаваць (апрацоўваць) фрэзай. [Чыкуноў:] — Дапамагае.. [кандуктар] у рабоце вельмі добра! Скажам, фрэзеруеце вы кранштэйн. Колькі часу трэба на разметку? Ага, сорак пяць мінут. Дык вось, кандуктар зберагае гэтыя сорак пяць мінут, усе да адзінай. Васілёнак. [Іван Фёдаравіч:] — Улічы [Шмыг], што толькі восем-дзесяць дзён у месяц будзеш фрэзераваць. Астатні час — тачыць цэнтраболт... Мыслівец.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чорнагало́вік, ‑а, м.

1. Шматгадовая травяністая расліна сямейства губакветных. На купінах рос чорнагаловік і асака самага горшага гатунку. Крапіва.

2. Разм. Пра таго, хто мае цёмныя або чорныя валасы. Вось важаты першага звяна Лёня Ваўчок, энергічны, жвавы чорнагаловік. Краўчанка.

3. Разм. Разнавіднасць баравіка з цёмнай, чорнай шапкай. Тут — баравікі-прыгажуны, пераважна чорнагаловікі, і растуць яны сем’ямі. Навуменка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чыта́ка, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑тады, Т ‑такай (‑аю), ж.

Разм. іран. Той, хто не надта добра чытае. — Гэтую кнігу чытаў? — Не, не чытаў... А каб што іншае... — Вось бяры ды ідзі! Чытака знайшоўся! С. Александровіч. [Свякруха:] — Ідзі прачытай яшчэ раз, а го бацька такі чытака, што я нічога не разабрала... Васілевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шаліно́ўка, ‑і, ДМ ‑ноўцы; Р мн. ‑новак; ж.

Разм. Вялікая тонкая шарсцяная, кашміровая хустка ў кветкі. Тады той, што моцна трымаў Вольгу за руку, прапанаваў ёй: — Выйдзем... пройдземся. — Яна ўскінула на плечы шаліноўку. Лось. Вось і на гэты раз.. [Марфа] крыху ўзнімалася над людскімі галовамі, і яе высокая кукла ў квя[ці]стай шаліноўцы паварушвалася ў такт барабана. Кулакоўскі.

[Ад польск. szalinówka.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

то​III част.

1. (для выделения значения слов) якра́з, вось, вунь; (в сочетании с неопр. накл. глагола) дык;

тебя́-то мне и ну́жно ты мне якра́з і патрэ́бен;

э́того-то я и хоте́л гэ́тага якра́з (вось) я і хаце́ў;

в то́м-то и де́ло у тым вось (якра́з) і спра́ва;

смотри́, глаза́-то у них совсе́м слипа́ются глядзі́, во́чы вунь у іх зусі́м зліпа́юцца;

я и смотре́ть-то на него́ не хочу́ я дык і глядзе́ць на яго́ не хачу́;

2. (при выражении фамильярности, интимности) гэ́та (гэ́тага і да т. п.) то́лькі, дык; (часто — без перевода);

что́-то он сейча́с поде́лывает? што гэ́та ён цяпе́р парабля́е?;

высоко́ лета́ет, где́-то ся́дет? погов. высо́ка лята́е, дзе то́лькі ся́дзе?;

вот беда́-то! вось бяда́!;

я его́ хорошо́ знал, старика́-то я яго́ до́бра ве́даў, старо́га гэ́тага;

у все́х-то он был, все́х-то он ви́дел ва ўсіх ён быў, усі́х ён ба́чыў;

3. неопределённая -сьці, -сь (пишется с соответствующими мест. и нареч. слитно, без дефиса);

кто́-то, что́-то, где́-то, куда́-то хто́сьці (хтось), што́сьці (штось), дзе́сьці (дзесь), куды́сьці (кудысь); чаще неопределённые мест. и нареч. данного типа переводятся не́хта, не́шта, не́дзе, не́куды;

кто́-то пришёл не́хта (хто́сьці) прыйшо́ў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Тутэ́йшы ‘мясцовы, які жыве тут, не прыезджы’, ‘які ўласцівы гэтай мясцовасці, не прывазны’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Федар. 5, Бяльк., ТС, Касп., Вруб., Байк. і Некр.; акрамя ўсходняй Магілёўшчыны і Гомельшчыны, ЛА, 3), ‘абарыген, карэнны жыхар, тубылец’ (Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел. тутэйшы ‘родам адсюль, тубылец’, ‘які знаходзіцца тут’ (1635 г., ГСБМ). Паводле Карскага (1, 166), запазычана з польск. tutejszy — прыметнік ад tutej ‘тут’, хаця формай нагадвае параўнальную ступень прыметніка тутъ ‘гэты, вось гэты’ з суф. ‑эйш‑. Дзіні (Балтийские яз., 402) звяртае ўвагу на паралельнае літ. šišioniškiai (ад šišionai, šičionai ‘тут, сюды’), якім называюць сябе жыхары раёна Клайпеды. Пра рэгіянальную мадэль tutejsi/tutejšyja ‘die Hiesigen’ на беларуска-польскім паграніччы гл. Трэптэ ў Regionale Bewegungen in Regionalismen in europäischen Zwischenräumen seit der Mitte des 19. Jahrhunderts, Marburg, 2003, 145–157. Параўн. туташні, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Re labor est dulcis, quia non pluit usus hiulcis

Праца карысная, таму што дабро не льецца дажджом у рот.

Труд полезен, потому что добро не льётся в виде дождя в рот.

бел. Без працы няма чаго хлеба шукаці. Работа і корміць і поіць. Трэба нахіліцца, каб з ручая напіцца. Не капаўшы студні, не нап’ешся вады. Вось на свеце як бывае: хто працуе, той і мае. Без працы не есці пірагоў. Нікому з неба само не спадае. Дзе работа, там і густа, а ў лянівым доме пуста. Пячоныя галубы не ляцяць да губы.

рус. Жареные куры в рот не летят. Счастье в воздухе не вьётся, а руками достаётся. Масло само не родится. Без тру да ничего не даётся. В лес не съездим, так и на полатях замёрзнем. Без труда не вытащишь и рыбку из пруда. Не замочив рук, не умоешься. Жареные голубки не прилетят до губки. Бобы ‒ не грибы, не посеяв, не взойдут. Без труда нет плода.

фр. Des alouettes ne tombent pas toutes rôties dans la bouche (Жаворонки не падают в рот уже зажаренными).

англ. No cross no crown (Без креста нет короны). As you sow so must you reap (Как посеял ‒ так пожнёшь). He that would eat the fruit must climb the tree (Кто хочет съесть плод, должен залезть на дерево).

нем. Der Mühe gibt Gott Schaf und Kühe (Усердию/старанию Бог даёт овец и коров). Ohne Fleiß kein Preis (Без усердия нет награды).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

лапа́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.

1. Памянш. да лапата; невялікая лапата. Трымаючы ў руках лапатку са збожжам, [Васіль] .. азірнуўся. Мележ. Яшчэ выняць некалькі лапатак зямлі — і залатая шабля апынецца ў іхніх руках. Лынькоў.

2. Тое, што і лопасць (у 2 знач.). Лапаткі турбіны.

3. Плоская шырокая косць трохвугольнай формы ў складзе плечавога пояса чалавека і хрыбетных жывёл. Андрэй і Гарась ляжалі на жыватах, падпёршы галовы рукамі, і ў абодвух вытыркаліся лапаткі. Каваль. Вось-вось гатоў .. [Чоран] збіць Лысага і распісаць яму рогам бок каля .. лапаткі. Колас. // Плечавая частка мясной тушы. Лапатка бараніны.

4. Плоскі няспелы стручок гароху ці другой бабовай расліны.

•••

Ва ўсе лапаткі — вельмі хутка, з усіх сіл (бегчы, ехаць, ляцець і г. д.). Лот між тым ва ўсе лапаткі Прэ, адно мільгаюць пяткі. Крапіва.

Класці на абедзве лапаткі гл. класці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)