душа́ в разн. знач. душа́, -шы́ ж.;

глубоко́ запа́сть в душу глыбо́ка запа́сці ў душу́;

ще́драя душа́ шчо́драя душа́;

рабо́тать с душо́й працава́ць з душо́й;

на́ душу населе́ния на душу́ насе́льніцтва;

◊

от всей души́ ад усёй (ад шчы́рай) душы́;

отвести́ ду́шу адве́сці душу́;

вы́мотать всю ду́шу вы́матаць усе́ духі́;

душа́ не на ме́сте душа́ не на ме́сцы;

мёртвая душа́ мёртвая душа́;

стоя́ть над душо́й стая́ць над душо́й;

ему́ не по душе́ э́то яму́ гэ́та не даспадо́бы;

души не ча́ять (в ком) душы́ не чуць (у кім);

ско́лько душе́ уго́дно ко́лькі хо́чаш, ко́лькі душа́ хо́ча (жада́е);

душа́ нараспа́шку душа́ наро́схрыст, шчы́рая душа́;

по душа́м шчы́ра, адкры́та;

за ми́лую ду́шу з ахво́тай;

все́ми си́лами души́ усі́мі сі́ламі душы́;

жить душа́ в ду́шу жыць душа́ ў душу́;

душа́-челове́к душа́-чалаве́к;

прода́жная душа́ прада́жная душа́;

отда́ть бо́гу ду́шу адда́ць бо́гу душу́, душо́й загаве́ць;

криви́ть душой крыві́ць душо́ю;

всей душо́й усёй душо́й;

душа́ не принима́ет душа́ не прыма́е;

с души́ воро́тит з душы́ ве́рне;

душо́й и те́лом душо́й і це́лам;

загляну́ть в ду́шу у душу́ загляну́ць;

влезть в ду́шу у душу́ зале́зці;

до глубины́ души да глыбіні́ душы́;

душа́ ушла́ в пя́тки душа́ ў пя́ты пайшла́; аж душа́ зайшла́ся;

не име́ть ни копе́йки за душо́й не мець капе́йкі за душо́й;

ничего́ за душо́й нет нічо́га за душо́й няма́;

брать (взять) грех на́ душу браць (узяць) грэх на душу́;

вложи́ть ду́шу во что́-л. улажы́ць душу́ ў што-не́будзь;

душа́ не лежи́т к кому́-, чему́-л. душа́ не ляжы́ць (не го́рнецца) да каго́-, чаго́-не́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

под, по́до ​II предлог;

1. с вин. в разн. знач. пад (каго, што); выражение «по́д гору» переводится з гары́;

поста́вить что́-л. под стол паста́віць што-не́будзь пад стол;

спря́тать что́-л. под замо́к схава́ць што-не́будзь пад замо́к;

спусти́ться под зе́млю спусці́цца пад зямлю́;

лечь под одея́ло ле́гчы пад ко́ўдру;

идти́ под пу́ли ісці́ пад ку́лі;

взять под свою́ защи́ту узя́ць пад сваю́ абаро́ну;

подпа́сть под влия́ние падпа́сці пад уплы́ў;

поста́вить под уда́р паста́віць пад уда́р;

поста́вить под угро́зу паста́віць пад пагро́зу;

попа́сть под дождь папа́сці (тра́піць) пад дождж;

вы́брать уча́сток под кле́вер вы́браць уча́стак пад канюшы́ну;

по́д руку пад руку́;

ему́ под со́рок яму́ пад со́рак;

дать де́ньги под распи́ску даць гро́шы пад распі́ску;

петь под аккомпанеме́нт роя́ля спява́ць пад акампанеме́нт рая́ля;

пляса́ть под бая́н скака́ць пад бая́н;

писа́ть под дикто́вку піса́ць пад дыкто́ўку;

сде́лать под мра́мор зрабі́ць пад ма́рмур;

2. с твор. пад (кім, чым); па́да (употребляется только в сочетании: па́да мной);

находи́ться под столо́м знахо́дзіцца пад стало́м;

лежа́ть под одея́лом ляжа́ць пад ко́ўдрай;

рабо́тать под землёй працава́ць пад зямлёй;

под охра́ной зако́на пад ахо́вай зако́ну;

находи́ться под влия́нием знахо́дзіцца пад уплы́вам;

быть под наблюде́нием врача́ знахо́дзіцца пад нагля́дам до́ктара;

идти́ под дождём ісці́ пад дажджо́м;

по́ле под кле́вером по́ле пад канюшы́най;

парохо́д под пана́мским фла́гом парахо́д пад пана́мскім сця́гам;

статья́ под его́ и́менем арты́кул пад яго́ і́мем;

под де́йствием луче́й пад уздзе́яннем прамянёў;

находи́ться под защи́той знахо́дзіцца пад абаро́най;

что ну́жно понима́ть под э́тим те́рмином? што трэ́ба разуме́ць пад гэ́тым тэ́рмінам?;

под угро́зой пад пагро́зай.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

stand​2 [stænd] v. (stood)

1. стая́ць; знахо́дзіцца (у якім-н. стане);

stand alone не мець прыхі́льнікаў; не мець ро́ўнага;

stand by smb. падтры́мліваць каго́-н.;

stand firm стая́ць на сваі́м;

stand on one’s hands/head стая́ць на рука́х/галаве́; стая́ць дагары́ нага́мі;

My hair stood on end. У мяне валасы сталі дыбам.

2. мець вышыню́;

He stood six feet. Ён меў рост шэсць футаў.

3. ста́віць, размяшча́ць;

stand smth. on its head пераваро́чваць што-н. дагары́ нага́мі

4. застава́цца (у якім-н. стане);

stand idle не працава́ць (пра станок);

stand for smth. азнача́ць што-н.; падтры́мліваць

5. цярпе́ць, трыва́ць, вытры́мліваць;

stand one’s ground не здава́цца

6. частава́ць; фундава́ць

7. быць кандыда́там

♦

stand a chance мець ша́нец;

stand trial стая́ць пе́рад судо́м;

it stands to reason усё я́сна, зразуме́ла;

stand on one’s own/two feet/legs жыць самасто́йна/без анія́кай дапамо́гі

stand apart [ˌstændəˈpɑ:t] phr. v. трыма́цца асо́бна; быць наво́дшыбе

stand aside [ˌstændəˈsaɪd] phr. v. =

stand apartstand back [ˌstændˈbæk] phr. v. адступі́цца, адысці́, не браць удзе́л;

I must stand back from my day-to-day business. Я павінен адключыцца ад штодзённай працы.

stand by [ˌstændˈbaɪ] phr. v.

1. быць безудзе́льным назіра́льнікам;

How can you stand by and let your son ruin himself! Як ты можаш быць абыякавай да таго, што твой сын губіць сябе!

2. быць напагато́ве;

stand by for further instructions чака́ць дале́йшых указа́нняў

stand down [ˌstændˈdaʊn] phr. v. уступа́ць (сваё) ме́сца; дава́ць каму́-н. даро́гу;

If you want the job, I’ll stand down. Калі табе патрэбна гэтая праца, я саступлю.

stand in [ˌstændˈɪn] phr. v. замяшча́ць (каго-н.); быць у даве́ры

stand off [ˌstændˈɒf] phr. v.

1. трыма́цца на адле́гласці; застава́цца ўбаку́

2. быць не прысту́пным, няве́тлівым;

stand off from one’s friends не мець блі́зкіх сябро́ў

3. звальня́ць (з працы)

stand out [ˌstændˈaʊt] phr. v.

1. выступа́ць; вылуча́цца, вытырка́цца, адро́знівацца;

He stood out from the rest of the team. Ён вылучаўся сярод усіх членаў каманды.

2. вытры́мліваць, высто́йваць;

stand out a storm вы́тры маць бу́ру; не саступа́ць, быць прынцыпо́вым;

stand out for one’s claims трыма́цца сваі́х патрабава́нняў

stand up [ˌstændˈʌp] phr. v.

1. устава́ць

2. вытры́мліваць, не паддава́цца;

stand up for smth. заступа́цца, абараня́ць, адсто́йваць што-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

пад, пада предлог

1. с вин. в разн. знач. под(о);

спусці́цца пад зямлю́ — спусти́ться под зе́млю;

вераб’і́ се́лі пад страху́ — воробьи́ се́ли под кры́шу;

пасадзі́ць пад замо́к — посади́ть под замо́к;

кі́нуць пад но́гі — бро́сить по́д ноги;

браць пад ахо́ву — брать под защи́ту;

зруб пад но́вы дом — сруб под но́вый дом;

адда́ць пад суд — отда́ть под суд;

узя́ць пад руку́ — взять по́д руку;

пафарбава́ць пад дуб — покра́сить под дуб;

ісці́ пад гу́кі ма́рша — идти́ под зву́ки ма́рша;

адда́ць пад распі́ску — отда́ть под распи́ску;

2. с вин. (приблизительно) о́коло (чего), под; может переводиться и конструкциями без предлогов;

гадо́ў пад со́рак — лет о́коло сорока́ (под со́рок); лет сорока́;

ме́траў пад два́ццаць — ме́тров о́коло двадцати́; ме́тров два́дцать;

3. с вин. (для обозначения времени) к (чему), под; перед (чем);

пад ве́чар — к ве́черу, под ве́чер;

гэ́та было́ пад свя́та — э́то бы́ло пе́ред пра́здником (под пра́здник);

4. с вин. (для обозначения пространственного предела) до (чего), под;

вы́рас пад столь — вы́рос до потолка́ (под потоло́к);

5. с вин. (для выражения направленности к пространственному пределу) к (кому, чему);

ісці́ пад сту́дню — идти́ к коло́дцу;

6. с твор. в разн. знач. под(о);

працава́ць пад зямлёй — рабо́тать под землёй;

ла́стаўкі сядзе́лі пад страхо́й — ла́сточки сиде́ли под кры́шей;

вада́ іскры́цца пад вясло́м — вода́ искри́тся под весло́м;

сядзе́ць пад замко́м — сиде́ть под замко́м;

снег рыпе́ў пад нага́мі — снег скрипе́л под нога́ми;

пада мно́й — подо мно́й;

бі́тва пад Маскво́й — би́тва под Москво́й;

жы́та залаці́цца пад со́нцам — рожь золоти́тся под со́лнцем;

быць пад стро́гай ахо́вай — быть под стро́гой охра́ной;

быць пад судо́м — быть под судо́м;

арты́кул надрукава́ны пад і́ншым загало́ўкам — статья́ напеча́тана под други́м загла́вием;

дом пад чарапі́цай — дом под черепи́цей;

пад со́усам — под со́усом;

пад уплы́вам каго́-не́будзь — под влия́нием кого́-л.;

пад лексікало́гіяй разуме́юць наву́ку аб ле́ксіцы — под лексиколо́гией понима́ют нау́ку о ле́ксике

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

стаць I сов.

1. в разн. знач. стать;

памагчы́ с. на но́гі — помо́чь стать на́ ноги;

с. ля дзвярэ́й — стать у две́ри;

с. на я́кар — стать на я́корь;

с. за стано́к — стать за стано́к;

с. у па́ры — стать в па́ры;

рака́ ста́ла — река́ ста́ла;

гадзі́ннік стаў — часы́ ста́ли;

с. ла́герам — стать ла́герем;

2. стать, встать, подня́ться;

наро́ды ўсяго́ све́ту ста́нуць на абаро́ну мі́ру — наро́ды всего́ све́та ста́нут (вста́нут, подни́мутся) в защи́ту ми́ра;

3. (уместиться) стать, встать;

ша́фа тут не ста́не — шкаф тут не ста́нет (вста́нет);

◊ с. у тупі́к — стать в тупи́к;

с. на ро́ўную нагу́ — (з кім) стать на ра́вную но́гу (с кем);

с. упо́перак го́рла — стать поперёк го́рла;

с. папяро́к даро́гі — стать поперёк доро́ги;

с. на бок — (каго, чый) стать на сто́рону (кого, чью), приня́ть сто́рону (кого, чью);

с. на шляху́ — стать на пути́;

ні с. ні се́сці — ни ста́ть ни се́сть;

с. сцяно́й — стать стено́й;

валасы́ ста́лі дубка́ — во́лосы ста́ли ды́бом;

с. дубка́ — стать на дыбы́;

с. слу́пам — остолбене́ть;

с. кало́м у го́рле — стать коло́м в го́рле;

с. на кале́ні — стать на коле́ни;

с. на но́гі — стать на́ ноги;

с. на шлях — (чаго) стать на путь (чего);

с. у по́зу — стать в по́зу;

с. у строй — стать в строй;

с. ру́бам — разг. воспроти́виться;

за малы́м спра́ва ста́ла — за немно́гим де́ло ста́ло, за ма́лым остано́вка

стаць II сов.

1. (начать) стать;

ён стаў займа́цца ў вячэ́рняй шко́ле — он стал занима́ться в вече́рней шко́ле;

2. (сделаться) стать;

ён стаў перадавіко́м — он стал передовико́м;

ста́ла све́тла — ста́ло светло́;

яму́ ста́ла няёмка — безл. ему́ ста́ло нело́вко;

ён стаў све́дкам — он стал свиде́телем;

3. разг. стать, хвати́ть;

нам гэ́тага ста́не (хо́піць) надо́ўга — нам э́того ста́нет (хва́тит) надо́лго;

бу́ду працава́ць, паку́ль ста́не сіл — бу́ду рабо́тать, пока́ ста́нет (хва́тит) сил

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

то́лькі

1. нареч. то́лько, лишь;

т. яго́ не было́ — то́лько (лишь) его́ не́ было;

гэ́та т. пача́так — э́то то́лько (лишь) нача́ло;

ён жа т. гля́нуў — он же то́лько (лишь) взгляну́л;

2. нареч. (совсем недавно) то́лько, едва́;

тады́ ён т. пачына́ў працава́ць — тогда́ он то́лько (едва́) начина́л рабо́тать;

3. нареч. (единственно) то́лько, исключи́тельно;

прэ́міі атрыма́лі т. выда́тнікі — пре́мии получи́ли то́лько (исключи́тельно) отли́чники;

гэ́тым мы абавя́заны т. яму́ — э́тим мы обя́заны то́лько (исключи́тельно) ему́;

4. союз временной то́лько, едва́, лишь; (в сочет. с союзом як — ещё) лишь то́лько, как то́лько;

т. пераступі́ў паро́г, ма́ці мне насу́страч — то́лько (лишь) перешагну́л че́рез поро́г, мать мне навстре́чу;

як т. мы ўвайшлі́, засло́на падняла́ся — лишь то́лько (как то́лько) мы вошли́, за́навес подня́лся;

5. союз условный противит. то́лько;

т. пасме́й гэ́та зрабі́ць, тады́ бу́дзеш ве́даць — то́лько посме́й э́то сде́лать, тогда́ узна́ешь;

зайду́ і да цябе́, т. пачака́й — зайду́ и к тебе́, то́лько обожди́;

6. частица то́лько; (в соединении с частицами абы́, каб при выражении желания — ещё) то́лько бы (б);

дзе т. ён не быў! — где то́лько он не быва́л!;

абы́ т. (каб т.) ён быў жывы́ — то́лько бы (б) он был жив;

◊ т. яго́ і ба́чылі — то́лько его́ и ви́дели, и был тако́в, помина́й как зва́ли;

не т. све́ту, што ў акне́ — свет (не) кли́ном сошёлся;

ва́рта т. заікну́цца — сто́ит то́лько заикну́ться;

т. сла́ва, што — то́лько сла́ва, что;

т. так — то́лько так;

ця́жкі т. пача́так — лиха́ беда́ нача́ло;

адна́ (т.) на́зва — одно́ (то́лько) назва́ние;

гэ́тага т. не хапа́ла — э́того то́лько не хвата́ло;

усяго́ т. — всего́ то́лько, всего́-на́всего;

т. і ве́дае (ве́даю, ве́даеш і г.д.), што... — то́лько и зна́ет (зна́ю, зна́ешь и т.д.), что...;

гэ́та яшчэ́ т. кве́тачкі, а я́гадкі бу́дуць — посл. э́то то́лько цвето́чки, а я́годки впереди́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

вы́йсці, выйду, выйдзеш, выйдзе; пр. выйшаў, ‑шла; заг. выйдзі; зак.

1. Пайсці адкуль‑н., пакінуць межы чаго‑н. Выйсці з горада. Выйсці з машыны. □ Гулка бразнулі дзверы. З хаты выйшлі людзі. Лынькоў. Бацька спрытна саскочыў з кузава, адчыніў дзверы кабіны і дапамог выйсці маці. Чарнышэвіч. // Накіравацца куды‑н. Малады высокі салдат, развітаўшыся з сваімі таварышамі, выйшаў пеша ў дарогу. Чорны. Свякроў знала, што будзе бяда, і таму не пайшла ў лён, а выйшла палоць грады. Брыль. // Прарвацца, прабіцца адкуль‑н. Выйсці з блакады. Выйсці з акружэння. // перан. Перастаць удзельнічаць у чым‑н.; выбыць. Выйсці з вайны. Выйсці з гульні. Выйсці з падполля. □ Уладзімір Вялічка быў просты чалавек. Ён зусім.. не ўсвядоміў сабе ўсяго значэння той справы, з якой толькі што выйшаў. Чорны. // перан. Пакінуць месца знаходжання дзе‑н. Выйсці са шпіталя пасля ранення.

2. перан. Быць выдадзеным, надрукаваным. Кніга выйшла з друку. □ [Вэня:] — Матэрыялы могуць выйсці асобнай брашурай. Чорны. // Уступіць у дзеянне, сілу (пра закон, загад і пад.). — Значыць, наколькі я асмелюся думаць, тут інструкцыя такая выйшла для няўхільнага правядзення ў жыццё. Чорны.

3. Прыйсці куды‑н., з’явіцца, апынуцца дзе‑н.; паказацца. Выйсці на палявую дарогу. Выйсці на нарад. Выйсці ў тыл ворагу. Сонца выйшла з-за хмары. Выйсці на арбіту. □ Сасновы бор скончыўся, і мы выйшлі на паляну. В. Вольскі. // Падысці да каго‑, чаго‑н. Выйсці да стала. Выйсці да людзей.

4. з чаго, з-пад чаго. Перастаць быць у якім‑н. стане, становішчы. Выйсці з цярпення. Выйсці з-пад улады. □ Жэня ўбачыў маці і зноў устрапянуўся, выйшаў з .. цяжкага здранцвення. Шамякін.

5. безас. Прыйсціся, дастацца, выпасці. На кожнага выйшла па сто рублёў.

6. Зрасходавацца, кончыцца. Выйшлі ўсе запасы. Выйшлі грошы. □ Гранаты выйшлі, у ранцах ні галеты. Калачынскі. Маці думала аб тым, што дома выйшаў хлеб, а сена для худобы засталося так мала, што ніяк не хопіць дацягнуць да маладой травы. Сіняўскі. // Прайсці, мінецца (пра час).

7. (звычайна са словам «замуж»). Стаць жонкай каго‑н. Выйшла Аўгіня замуж за Васіля Бусыгу. Колас. — Які з цябе будзе муж! — сказала Мальвіна, калі Адам прапанаваў ёй выйсці за яго замуж. Корбан.

8. Атрымацца, удацца. Выйшла добрая рэч. Добра выйсці на фота. □ Зброя выйшла хоць куды! Маўр. Усмешка выйшла разгубленая, бездапаможная. Карпаў. Усе былі перакананы, што з яго выйдзе славуты лётчык. Мележ. // Стаць, зрабіцца кім‑, чым‑н. Выйсці пераможцам. Выйсці ў вялікія майстры. □ [Бондар:] — Мой брат, старэйшы, у камбрыгі выйшаў. Навуменка.

9. Пра паходжанне каго‑н. Выйсці з асяроддзя людзей працы. □ Увесь гэты сялянскі воблік і простая вопратка не былі падробліваннем пад народ. Чалавек, які выйшаў з народа, жыў яго інтарэсамі і спадзяваннямі,.. не мог і не жадаў чым-небудзь адрознівацца ад людзей. С. Александровіч.

10. Здарыцца, нечакана адбыцца ў выніку чаго‑н. Выйшла самае нечаканае. □ Я хацеў выклікаць жаласць у сэрцы Барыса, а выйшла наадварот... Бядуля. [Дзяўчына:] — Дом цягне.. А мяне з дому пацягнула, бо сутычка з татам выйшла. Пташнікаў.

•••

Бокам выйсці; вомегам выйсці — тое, што і бокам (вомегам) вылезці (гл. вылезці).

Выйсці з берагоў — разліцца (пра раку, возера і пад.).

Выйсці з галавы — зусім забыцца.

Выйсці з давер’я — перастаць карыстацца чыім‑н. давер’ем.

Выйсці з моды — перастаць быць модным.

Выйсці з раман — парушыць агульнапрынятыя нормы.

Выйсці з сябе — раззлавацца.

Выйсці з узросту; выйсці з гадоў — перарасці ўзрост, вызначаны для каго‑, чаго‑н.

Выйсці за рамкі — перайсці межы чаго‑н.

Выйсці з-пад пяра каго — быць напісаным кім‑н.

Выйсці (выбіцца) на дарогу — знайсці сваё месца ў жыцці, стаць самастойным.

Выйсці на пенсію (у адстаўку) — перастаць служыць, працаваць.

Выйсці (усплыць) наверх (на паверхню) — выявіцца, стаць вядомым.

Выйсці са строю — стаць непрыгодным, непрацаздольным. Першы і найлепшы яго друг і камандзір выйшаў са строю. Кавалёў.

Выйсці (выбрацца) сухім з вады — пазбегнуць заслужанай кары; астацца непакараным.

Выйсці ў колас — пачаць каласаваць (пра збожжавыя расліны).

Выйсці (выбіцца) у людзі — пасля доўгіх намаганняў дасягнуць трывалага або высокага становішча ў грамадстве. Нарадавацца не магла з Васіля: дабіўся, чаго хацеў, — у людзі, лічы, выйшаў. Мележ.

Выйсці ў свет — быць апублікаваным (пра друкаванае выданне).

Выйсці ў тыраж — выйсці з ужытку, стаць непрыгодным да чаго‑н.

Выйсці чыстым — аказацца непакараным.

На маё (яго) выйшла — так, як я (ён) хацеў.

(Нічога) не выйдзе — не атрымаецца, не ўдасца. [Іван:] — «Не, з чытання сёння нічога не выйдзе. Ці не пайсці развеяцца?» Гаўрылкін. — «Сцёпа, пачакай! — затрымала яго жонка. — Давай заўтра махнём куды-небудзь у раён. — Нічога не выйдзе, — адказаў Сцяпан Ягоравіч. — Заўтра.. буду заняты». Корбан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сістэ́ма, ‑ы, ж.

1. Сукупнасць заканамерна звязаных паміж сабой элементаў (прадметаў, з’яў, поглядаў, ведаў і пад.), якія складаюць пэўнае цэласнае ўтварэнне, адзінства. Сістэма галактык. // Сукупнасць прынцыпаў, якія з’яўляюцца асновай якога‑н. вучэння. Філасофская сістэма класікаў марксізма-ленінізма. Педагагічная сістэма Макаранкі. // Сукупнасць метадаў, правіл ажыццяўлення чаго‑н. Сістэма кантролю. Сістэма планавання. // Сукупнасць якіх‑н. элементаў, адзінак, якія аб’ядноўваюцца па агульнай прыкмеце, прызначэння). Сістэма гукаў беларускай мовы. □ Нанава наладзіць падпольную сувязь пры дапамозе сістэмы троек было нялёгка. Машара.

2. Парадак, абумоўлены правільным размяшчэннем і ўзаемнай сувяззю частак чаго‑н. Даводзілася ўсе свае веды прыводзяць у сістэму, многа чаго чытаць. Шахавец. // Прадуманы план. Падрыхтоўка да паступлення ў ваенныя вучылішчы ішла адпаведна намі ж распрацаванай сістэме. Навуменка. // Звычайны, устаноўлены распарадак чаго‑н. [Дыспетчарскія] даклады.. увайшлі ў сістэму, праводзяцца штодзённа. Шынклер. // Прынятае ўстанаўленне, парадак; закон. Сістэма атэстацыі працаўнікоў. Сістэма падаткаў. Сістэма водпускаў. □ [Шыковіч:] — Міна Азаравіч, скажыце, калі ласка, якая ў вас сістэма падбору дакументаў? Шамякін.

3. Форма арганізацыі, будова чаго‑н. (дзяржаўных, палітычных, гаспадарчых адзінак, устаноў і пад.). Дзяржаўная сістэма. Выбарчая сістэма. // Форма грамадскага ладу; фармацыя. Сацыялістычная сістэма. Капіталістычная сістэма. □ Там крызіс лютуе, Там крык безрабоцця — Сістэма старая згніла. Колас.

4. Сукупнасць гаспадарчых адзінак, блізкіх па сваіх задачах і арганізацыйна аб’яднаных у адзінае цэлае. Сістэма аховы здароўя. Сістэма органаў народнай асветы. Працаваць у сістэме ўстаноў Акадэміі навук БССР. □ К гэтаму часу атрад пачаў дзейнічаць ужо ў сістэме часцей Чырвонай Арміі. Чорны.

5. Структура, якая складае адзінства ўзаемна звязаных частак. Сардэчна-сасудзістая сістэма. Каранёвая сістэма расліны. □ Цукар падтрымлівае нервовую сістэму і асабліва карысны пры разумовай працы. Маўр. // Тэхнічнае адзінства, сукупнасць узаемна звязаных збудаванняў, механізмаў і пад., якія дзейнічаюць узгоднена. Вартавыя сістэмы касмічнага карабля. □ Над капустай шэрым алавяным бляскам адсвечвалі трубы арашальнай сістэмы. Ракітны. // Марка, канструкцыя якіх‑н. машын, іх частак. Вінтоўка сістэмы Бердана. □ У калгасе лепш ураблялася зямля, у калгасе былі трактары, плугі навейшай сістэмы. Колас. // Сукупнасць якіх‑н. прадметаў, прыстасаванняў і пад. аднаго прызначэння. Сістэма штучных спадарожнікаў. □ Ілья Ільіч устаў, паслухмяна падаўся ў сенцы і хоць марудна, але абмацаў сістэму запорак, адчыніў дзверы. Кулакоўскі.

6. У батаніцы і заалогіі — класіфікацыя, групаванне. Сістэма Лінея.

7. У геалогіі — сукупнасць пластоў горных парод, якая характарызуецца пэўнымі выкапнямі, фаунай і флорай.

•••

Вегетатыўная нервовая сістэма — частка нервовай сістэмы, якая рэгулюе дзейнасць унутраных органаў і абмен рэчываў у арганізмах.

Геацэнтрычная сістэма свету — абвергнутае навукай уяўленне, што Зямля з’яўляецца нерухомым цэнтрам сусвету, вакол якога рухаюцца ўсе планеты і зоркі.

Геліяцэнтрычная сістэма свету — вучэнне, якое даказвае, што Зямля і іншыя планеты рухаюцца вакол Сонца.

Дзесятковая сістэма класіфікацыі — класіфікацыя кніг у бібліятэках, заснаваная на падзеле кніг па зместу на дзесяць асноўных раздзелаў, кожны з якіх у сваю чаргу дзеліцца па дзесяткі.

Другая сігнальная сістэма — гукавая мова як уласцівая чалавеку сістэма ўмоўнарэфлекторных сувязей, што ўзнікаюць пры ўздзеянні моўных сігналаў і служаць асновай абстрактнага мыслення.

Дысперсная сістэма — рэчыва ў выглядзе дробных часцінак разам з тым асяроддзем, у якім яно рассеяна, напрыклад: туман, дым.

Дэцымальная сістэма класіфікацыі — тое, што і дзесятковая сістэма класіфікацыі.

Калідорная сістэма — сістэма размяшчэння пакояў у будынку, калі дзверы з усіх пакояў выходзяць у адзін вялікі калідор.

Картачная сістэма — парадак размеркавання прадуктаў харчавання, тавараў па картачках.

Ланкастэрская сістэма навучання — арганізацыя ўзаемнага навучання, калі старэйшыя вучні пад кіраўніцтвам настаўніка вучаць малодшых вучняў.

Мажарытарная сістэма — антыдэмакратычная сістэма выбараў у некаторых капіталістычных краінах, пры якой лічацца толькі галасы, пададзеныя за кандыдата партыі, атрымаўшай большасць галасоў у дадзенай акрузе.

Метрычная сістэма мер — міжнародная сістэма адзінак вымярэння, у аснову якой пакладзены адзінка даўжыні — метр і адзінка масы — кілаграм.

Перыядычная сістэма (элементаў) — класіфікацыя хімічных элементаў, створаная Д.І. Мендзялеевым на аснове суадносін паміж іх атамнай вагой і ўласцівасцю рэчываў, якія ўтвараюцца гэтымі элементамі.

Прадметная сістэма навучання — сістэма навучання, пры якой кожны прадмет выкладаецца асобным выкладчыкам.

Прапарцыянальная сістэма выбараў — у буржуазных дзяржавах — парадак вызначэння вынікаў галасавання, пры якім размеркаванне мандатаў паміж партыямі, што вылучылі сваіх кандыдатаў у прадстаўнічы орган, праводзіцца ў адпаведнасці з колькасцю атрыманых імі галасоў.

Рачная сістэма — а) рака са сваімі прытокамі; б) сукупнасць рэк якой‑н. краіны, мясцовасці, часткі свету.

Сістэма роднасці — сукупнасць тэрмінаў для абазначэння розных ступеней роднасці (па крыві і па шлюбу).

Сонечная сістэма — сукупнасць нябесных цел, якая складаецца з Сонца і планет, што рухаюцца вакол яго.

Сусветная сістэма сацыялізма — сацыяльная, эканамічная і палітычная садружнасць свабодных, суверэнных народаў, аб’яднаных агульнымі інтарэсамі пабудовы камуністычнага грамадства.

Цэнтральная нервовая сістэма — асноўная частка нервовай сістэмы, якая складаецца з галаўнога і спіннога мозга.

Эндакрынная сістэма — сістэма эндакрынных залоз, залоз унутранай сакрэцыі.

[Грэч. systēma — цэлае, складзенае з частак, злучэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

run​2 [rʌn] v. (ran, run)

1. бе́гчы, бе́гаць;

run a race прабе́гчы дыста́нцыю;

I had to run to catch the bus. Мне прыйшлося бегчы, каб паспець на аўтобус.

2. право́дзіць спабо́рніцтвы, ска́чкі і да т.п.;

The Derby will be run in spite of bad weather. Дэрбі адбудуцца нягледзячы на дрэннае надвор’е.

3. кірава́ць устано́вай, ве́сці спра́ву прадпрые́мства і да т.п.;

run a hotel/store/school кірава́ць гасці́ніцай/кра́май/шко́лай;

run a business ве́сці спра́ву

4. кірава́ць (аўтобусам, цягніком)

5. працава́ць, дзе́йнічаць (пра машыны, механізмы);

Most cars run on petrol. Большасць аўтамабіляў працуюць на бензіне.

6. хадзі́ць, е́здзіць, курсі́раваць, пла́ваць (пра транспарт);

The buses run daily. Аўтобусы ходзяць штодзённа.

7. ліць; лі́цца; цячы́, сачы́цца, струме́ніцца;

Big tears ran down Stephany’s face. Па твары Стэфані каціліся буйныя слёзы.

8. быць сапра́ўдным;

The contract runs for a year. Кантракт дзейнічае адзін год.

9. : The well ran dry. Калодзеж высах.

10. друкава́ць, публікава́ць, змяшча́ць (у газеце, часопісе)

11. (for) балаці́равацца (на пасаду);

run in the election балаці́равацца на вы́барах

12. ліня́ць (пра колер, фарбы)

13. цягну́цца, распасціра́цца, рассціла́цца;

The road runs across the plain. Дарога праходзіць па раўніне.

run across [ˌrʌnəˈkrɒs] phr. v. выпадко́ва сустрэ́ць (каго-н.); наткну́цца (на каго-н./што-н.)

run around [ˌrʌnəˈraʊnd] phr. v. бязмэ́тна бе́гаць туды́ -сюды́

run away [ˌrʌnəˈweɪ] phr. v.

1. уцяка́ць (таксама перан.)

2. (with) выйграва́ць, выі́грываць (гульню, прыз, спаборніцтва);

She ran away with the gold medal. Яна выйграла залаты медаль.

run down [ˌrʌnˈdaʊn] phr. v.

1. спыня́ць; спыня́цца (пра механізм і да т.п.)

2. разрадзі́цца (пра батарэйку)

3. збіць (каго-н./што-н.);

The dog was run down by a car. Сабаку збіла машына.

4. знява́жліва гавары́ць (пра каго-н.)

run into [ˌrʌnˈɪntə] phr. v.

1. нечака́на сустрэ́ць (каго-н.)

2. : run into smb./smth. налята́ць; натыка́цца на каго́-н./што-н.; сутыка́цца з кім-н./чым-н.;

He ran his car into a tree. Ён урэзаўся ў дрэва.

run off [ˌrʌnˈɒf] phr. v.

1. бе́гчы, уцяка́ць

2. друкава́ць (рабіць копіі)

3. страчы́ць (вершы, артыкулы і да т.п.)

run on [ˌrʌnˈɒn] phr. v. праця́гвацца, до́ўжыцца

run out [ˌrʌnˈaʊt] phr. v.

1. выбяга́ць

2. : run out of (smth.) канча́цца, вычэ́рпвацца (пра што-н.);

run over [ˌrʌnˈəʊə] phr. v.

1. пераліва́цца це́раз край

2. перае́хаць (каго-н./што-н.)

run through [ˌrʌnˈθru:] phr. v.

1. lit. (with) праткну́ць, праніза́ць (нажом)

2. ху́тка прагле́дзець; абмеркава́ць

run up [ˌrʌnˈʌp] phr. v.

1. падыма́ць, падніма́ць

2. рабі́ць што-н. ху́тка

3. дахо́дзіць; дасяга́ць

4. сустрака́цца з ця́жкасцямі

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Трапа́ць 1 (трыпа́ць, трэпа́ць) ’ачышчаць валакно ад кастрыцы пасля апрацоўкі на церніцы’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., Юрч., Ян., Сл. ПЗБ, ПСл, ТС), ’біць кісцю рукі’ (Нас., Байк. і Некр.), ’тузаць, гайдаць (пра вецер)’ (ТСБМ), ’ісці вялікую адлегласць’ (ТСБМ, Сцяц.), ’хутка ісці’ (Шат., Сцяшк., Адм.; зэльв., Нар. словатв.), ’хутка ўцякаць (ад пчол)’ (Ян.), ’ісці (пра дождж)’ (Ян.), ’танцаваць, скакаць’, ’імчаць, несці, б’ючы капытамі ў перадок’ (Юрч.), трапаць ногі ’хадзіць пехатой у далёкую краіну’ (Юрч. Фраз.), тръпаць ’марудна ісці, ледзь рухацца’ (мёрск., Нар. лекс.), трэпа́ты ’ачышчаць валакно’ (Сл. Брэс.), Укр. тре́паты ’трэсці’, ’ісці’, ’прагна есці’, трі́пати ’трэсці, вытрэсваць’, ’трапятацца на ветры’, ’матляцца’, ’дрыжэць’, ’ляскаць, лопаць (крыламі, хвастом)’, ’трэсці галавой, адмаўляючы што-небудзь’, ’бегчы’, рус. трепа́ть ’перабіраць, тузаць, тармасіць, торгаць, мяць, скубсці, ірваць, драць, бузаваць’, польск. trzepać ’штурхаць, біць, лупіць, махаць, трэсці чым-небудзь з размаху’, ’выбіваць пыл з адзежы, дываноў’, ’трэсці’, ’трапаць лён’, ’выганяць мёд з сотаў’, ст.-польск. trzepać konie ’чысціць коней’, каш. třepać ’брудзіць’, ’біць’, ’карыстацца анучкай’, н.-луж. tśepaś, tśapaś ’выбіваць’, ’грукаць’, ’махаць’, ’пастукваць’, ’сцябаць каго-небудзь’, в.-луж. třepać ’махаць’, чэш. třepat ’узмахваць крыламі’, ’ляпаць, ляскаць’, ’узбоўтваць’, ’трэсці будзячы’, мар. ’трапаць лён, каноплі’, славац. trepať ’махаць, размахваць’, ’стукаць’, ’трапаць лён’, ’біць, разбіваць (талеркі)’, славен. trepáti ’міргаць вачыма’, ’трапаць’, ’біць’, ’вытрэсваць, чысціць махаючы’, ’грукаць’, ’гнаць’, ’круціць’, ’пацепваць па плячы’, ’апладзіраваць’, ст.-славен. ’злёгку ўдараць’, харв. trȇpiti ’дрыжаць’, ’трапятацца, матляцца’, ’баяцца’, trȅnuti (< trepnuti), trȅpnut ’недасыпаць’, ’заплюшчваць вочы’, na‑trepati ’страсаць, скідаць’, ’уздрыгнуцца’, старое trepati ’біць’, балг. трѐпкам ’уздрыгваць’, ’міргатаць’, трѐпам ’забіваць’, трепвам ’дрыжэць’. Прасл. *trepati ’хутка ўдараць, біць’, ’рваць, раздзіраць’, ’пырхаць’, ’лётаць’, ’трэсці’, якое генетычна звязана з прасл. *trepetъ ’трапятанне, дрыжанне’, *tropa ’дарога’ (ЕСУМ, 5, 644) і роднаснае літ. trepsė́ti, trepénti ’тупаць нагамі’, trepinė́ti, trepsénti ’патупваць, таптацца, таўчыся’, ст.-прус. ert‑reppa ’пераступаць’, trapt ’ступаць’, гоц. þrabōn ’бегчы рыссю’, лац. trepidus ’неспакойны, які часта перабірае нагамі’, trepidāre ’тупаць нагамі’, ’бегаць туды-сюды’, ’кідацца’, ст.-грэч. τρέπω ’паварочваю, адхіляю, зменьваю’, τραπέω ’нагамі выціскаю віно з вінаграду’, алб. shtyp ’лаўлю, сціскаю’, ст.-інд. tṛprá‑, tṛpala‑ ’нясталы, рухомы’, афг. drabəl ’трэсці, сыпаць, націскаць’ (Фасмер, 4, 98–99; Сной₂, 781; Чарных, 2, 261; Брукнер, 581; Махэк, 657; Скок, 3, 496–497), якія ўзводзяцца да і.-е. *trep‑ ’таптацца, дробненька тупацець’ — гукаперайманне (Борысь, 649). Анаматапеічнае значэнне больш уласціва славянскім мовам, у той час як балтыйскім і іншым індаеўрапейскім мовам характэрна значэнне ’работа ног’ (Скок, 3, 496–497). Сюды ж трапа́ць ’вастрыць касу мянташкай’ (Ян.), трапа́ць ’знясільваць (ад хваробы)’ (Юрч. Вытв.), трапа́цца (перан.) ’цяжка працаваць, трацячы сілы’ (Юрч. СНС), трэпону́ті ’ўдарыць’ (беласт., Сл. ПЗБ), якое Мацкевіч (там жа, 141) выводзіць з польск. trzepnąć ’тс’, што не абавязкова, бо гэта рэгулярнае ўтварэнне з прасл. суф. *‑nǫ, параўн. трэпну́ць ’стукнуць’ (ТС), трапну́ць ’тс’ (Шат.), трапану́ць ’ударыць’ (Нас.; шальч., Сл. ПЗБ); трапа́лка ’дошчачка, якой трэплюць валакно лёну’ (ігн., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., Касп.), трапа́ло, трэ́пало ’тс’ (Чэрн.; пруж., Сл. ПЗБ), трэпло́ ’тс’ (Пятк. 1), трапа́чка ’тс’ (Сцяц., АБ, 9; шчуч., З нар. сл.; Скарбы, Сл. ПЗБ), трапы́шка ’тс’ (Бяльк., Юрч.; чач., ЛА, 5; Мат. Гом.; бялын., Янк. 3.), трапа́шка, трапу́шка ’тс’ (Сцяшк., Сцяц.; баран., Сл. ПЗБ; лях., Янк. Мат.; Жд. 3; Абабур.; Мат. Гом.), трэпа́лка, трэпа́шка ’тс’ (ПСл, ТС), тропа́чка ’тс’ (ТС), трыпа́чка, трэпа́шка ’тс’ (Сл. ПЗБ), трыпа́шка ’тс’ (в.-дзв., віл., воран., Шатал.; лях., Янк. Мат.; Бір. Дзярж.), трапёшка ’тс’ (талач., Шатал.), трэпа́чка, трэ́пач ’падстаўка (калодка з прымацаванай да яе вертыкальнай дошкай), на якой адбываецца трапанне’ (Уладз.; івац., Нар. сл.), трэпа́чка ’тс’ (драг., Выг.; Бес., Дразд.; бяроз., Шатал.), тряпы́шка ’тс’ (Юрч.; чэрык., ЛА, 5; Мат. Маг. 2), трапло ’тс’ (Дразд., Сцяшк.), стряпы́шка ’тс’ (касцюк., ЛА, 4), трэпа́чка (пін., ЛА, 5), трапаві́ла ’тс’ (жлоб., Мат. Гом.). Сюды ж трапа́льніца ’жанчына, якая трэпле лён’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.; брэсц., гродз., мін., маг., віц., добр., ЛА, 3), трапа́нніца (Сцяц., ЛА, 3, Мат. Гом.), трапа́льшчыца ’тс’ (шальч., калінк., Сл. ПЗБ; аг.-бел. (без зах.-палес.), ЛА, 3), тріпа́ньніца ’тс’ (Юрч.), трэпа́льніца ’тс’ (Выг.), трэпа́лъныца ’тс’ (Сл. Брэс.), трэпа́лныця, трыпа́льныця ’тс’ (жабін., кам., ЛА, 2), тропа́льніца, трапа́тальніца ’тс’ (кобр., навагр., ЛА, 3), трапа́лка ’тс’ (рагач., чаш., ЛА, 3), трапа́чка ’тс’ (віц., гродз., мін., мазыр., бялын., ЛА, 3), трапло́ ’тс’ (шарк., чавус., ЛА, 3), трапа́льня ’тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 3), трапля́ ’тс’ (навагр., ЛА, 3), трапа́ха ’тс’ (валож., ЛА, 3), трэпа́ло ’тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), тряпе́ц ’трапальшчык ільну’ (беш., шуміл., ЛА, 3; шуміл., Сл. ПЗБ; беш., Нар. сл.), тріпа́ньнік ’тс’ (Юрч.), трэпа́ч ’тс’ (Нас.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), трэпа́льніца ’драўляная падстаўка для трапання лёну’ (пін., Шатал.), трэ́пало ’тс’ (пін., ЛА, 5), трапа́шка ’тс’ (стаўб., чырв., З нар. сл.; навагр., Жыв. сл.); трапа́чка ’церніца’ (шчуч., ЛА, 4), трапа́лка, трапальня ’тс’ (зах.-гом., Трух.), трыпа́льня ’тс’ (драг., ЛА, 4); трапа́чка ’мухабойка’ (астрав., Ск. нар. мовы); тро́панка ’дзве жмені цёртага лёну, якія браліся для трапання’ (Бір.; чырв., З нар. сл.; ст.-дар., капыл., Сл. ПЗБ), тре́панка, трэ́панка, тро́панка ’мера вытрапанага лёну’ (петрык., мазыр., слуц., глус., ЛА, 4), трэ́пач ’жменя трапанага лёну’ (лун., Шатал.), трапа́шка ’звязка кудзелі’ (жытк., Мат. Гом.).

Трапа́ць 2 ’балбатаць, малоць языком’ (Шат., Юрч.; бых., ЛА, 2), ’гаварыць недарэчнасці’ (Сл. ПЗБ), трапа́ць языко́м ’гаварыць лухту’ (Шат.), трапа́цца (разм.) ’гаварыць лухту, бязглуздзіцу, няпраўду; гаварыць несупынна’, ’расказваць, прагаварыцца аб чым-небудзь’ (ТСБМ), ’кепска сябе паводзіць’ (Касп.), трапану́ць ’сказаць не падумаўшы’ (Юрч. Сін.), трапа́цца языком ’пустасловіць, балбатаць’ (Растарг., Юрч. Фраз.), трапатну́ць, трапану́ць ’тс’ (Юрч. СНЛ). Сюды ж тръпа́чка ’балаболка’ (мёрск., Шатал.), трэпа́лка, трэпло́ ’балбатуха’ (Растарг.), ’балбатун’ (ТСБМ, Касп., Мат. Гом.; бых., ЛА, 2; глус., Янк. Мат.); трэпло́ ’тс’ (ТС), тряпло́ (шуміл., ЛА, 2), трапло́ ’рот’ (Мат. Гом.), трапло́ ’языкаты, балбатлівы’ (Сцяшк.), трапатанік, трапач, трапа́ннік ’балбатун’ (Юрч. СНЛ), трапа́к ’балбатун, лапатун’ (шальч., Сл. ПЗБ), трапа́ч ’пустамалот’ (Скарбы), трэ́пля ’пустая гутарка’ (Бяльк.), трапані́ца, трапня́, трапа́нне ’балбатня’ (Юрч. Вытв.), траплі́вы ’балбатлівы’ (Юрч. СНЛ), тряплі́высць ’балбатлівасць’ (Юрч. СНЛ), трапатня́ ’тс’ (там жа), трапу́шка, тряпышка ’той, хто многа, без толку гаворыць’ (Мат. Маг. 2), трапу́н, трапату́н ’балбатун’, трапу́ньня, трапу́ха, трапату́ння, трапату́ха ’балбатуха’ (Юрч., Вытв.), троп ’балбатня’ (мсцісл., Нар. ск.). Рус. трепа́ть ’малоць языком’, трепа́ться ’балбатаць’, польск. trzepać ’балбатаць, лапатаць, малоць языком’, чэш. třepatí ’гаварыць бязглуздзіцу, пустасловіць’, славац. trepať ’тс’. Познепраславянская семантычная інавацыя паводле падабенства дзеяння з дзеясловам трапа́ць 1 (< прасл. *trepati) (гл.), параўн. асабліва значэнне ’трапаць языком’. Не выключаны пераход значэння ’грукаць, таптаць моцна нагамі, хадзіць з грукатам’ (гл. тропаць ’тс’) > ’балбатаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)