аа́зіс
(лац. oasis, ад егіп. Oasia = назва старажытнаегіпецкага горада)
1) месца ў пустыні, дзе ёсць вада і расліннасць;
2) перан. тое, што з’яўляецца прыемным выключэннем на агульным шэрым фоне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
алігатро́фны
(ад аліга- + -трофны);
а-ыя азёры — глыбокія, бедныя раслінным планктонам і пажыўнымі рэчывамі азёры з паніжанай мінералізацыяй і высокай празрыстасцю вады;
а-ыя расліны — тое, што і алігатрофы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
аргані́зм
(фр. oiganisme, ад с.лац. organismus)
1) усякая жывая істота або расліна;
2) сукупнасць фізічных і духоўных уласцівасцей чалавека;
3) перан. тое, што ўяўляе сабой складанае арганізаванае адзінства.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дыято́мавы
(гр. diatomos)
падзелены папалам;
д-ыя водарасці — тое, што і дыятамеі;
д-ая флора — сукупнасць відаў выкапнёвых дыятамей пэўнага геалагічнага прамежку часу або знойдзеных у пэўных геалагічных адкладах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
медыя́тар
(лац. mediator = пасрэднік)
1) тое, што і плектр;
2) пасрэднік у гандлёвых, дыпламатычных справах;
3) біял. рэчыва, якое перадае нервовы імпульс з нервовых клетак на рабочы орган арганізма.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
флот
(фр. flotte, гал. vloot)
1) сукупнасць суднаў па тыпу, прыналежнасці, раёну плавання (напр. парусны ф., ваенна-марскі ф., прамысловы ф., гандлёвы ф.);
2) тое, што і авіяцыя 2.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Абу́ць, абуваць ’надзець абутак’ (БРС, Шат., Касп.), абувацца (Бір. дыс., Касп.), абуцца да *ob‑uti, рус. обуть, укр. обути, чэш. obout, славац. obuť, в.-луж. wobuć, н.-луж. wobuś, польск. obuć, славен. obúti, серб.-харв. о̀бути, балг. обуя. Бліжэйшая паралель: літ. ap‑aũti ’абувацца’, apaũtas ’абутак’, лат. aut ’абуваць’, ст.-іран. aoϑra ’абутак’, лац. exuō ’разуваюся’ і г. д. Траўтман, 21; Гуер, IF, 46, 343; Фасмер, 3, 109. Дзеяслоў, бясспрэчна, яшчэ праіндаеўрапейскі, але тое, што прэфіксацыя прасл. ob‑uti супадае з прабалт. ap‑auti, дае падставу сцвярджаць аб балта-славянскай словаўтваральнай інавацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Аплаві́тна ’багата’, у выразе сытна і аплавітна (КТС). Польск. obfity < ст.-польск. opłwity ’багаты, шчодры’. Параўн. серб.-харв. о̀плавити ’заліць, затапіць, навадніць’. Пэўна, ад значэння такога тыпу — *оплавитный ’такі, што залівае, навадняе, робіць, што ўсяго ў дастатку’. Параўн. укр. опливати ’мець у дастатку’. Цікава, што ў старабеларускай і стараўкраінскай мовах ужывалася запазычанае з старапольскай ужо трансфармаванае обфитый, обфитость, обфитовать (Бярында, 147). Для тлумачэння семантыкі трэба ўлічваць яшчэ рус. дыял. оплавить сноп ’абмалаціць’, тое ж, што і обить сноп (Даль), ад чаго обилие ’багацце’ пры чэш. obilí ’збожжа’. Для этымалогіі польскага слова гл. Брукнер, 370.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́жаг, вожыг ’дзяржанне вілак, качаргі, памяла і г. д.’; ’палка з вострым канцом’ (Гарэц., Др.-Падб., Мядзв., Сцяц.); ’палка з апаленым канцом’ (Бяльк.). Рус. о́жег, о́жог, о́жиг ’палка, якая ўжываецца замест качаргі’, укр. о́жог, о́жуг ’тс’, польск. ożeg, каш. ožåk, чэш., славац. ožeh, дыял. vožėk ’дзяржанне вілак, качаргі; палка, якой разграбаюць вуголле’, серб.-харв. ȯžeg ’тое, чым разграбаюць агонь’; славен. ožèg ’качарга; палка з апаленым канцом’, макед. ожег ’жалезная качарга’, балг. дыял. ожег ’качарга’. Прасл. ožegъ, ožogъ першапачаткова ’палка з апаленым канцом’. Да жгу, жэгчы (Махэк₂, 424; Брукнер, 388). Параўн. ажагі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́рат ’дзірка ў мяху, праз якую насыпаюць што-небудзь’ (Нас.); ’каўнер’ (Бяльк., Грыг., КЭС, віц.); ’каўнер, прарэх’ (Шатал.). Рус., укр. во́рот ’каўнер’, ст.-рус. воротъ ’шыя’, ст.-слав. вратъ, балг. врат, серб.-харв. вра̑т, славен. vrȃt ’шыя’, польск. wrot ’вяртанне’, в.-луж. wrót ’паварот’. Звязана чаргаваннем з вярцець (Фасмер, 1, 354). Прасл. vortъ — аддзеяслоўнае ўтварэнне ад vortiti (гл. варочаць), першапачаткова Nomen actionis ’паварот, тое, што варочаецца’ (Брукнер, 632; Скок, 3, 618 і наст., Шанскі, 1, В, 167 і наст.). У бел. мове значэнне ’каўнер’, калі меркаваць па лакалізацыі, магчыма, пад рус. уплывам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)