ра́нішнік, ‑а, м.
1. Ранішні збор, спектакль для дзяцей-дашкольнікаў і малодшых школьнікаў. Навагодні ранішнік. □ Назаўтра на ранішнік сабраліся малодшыя класы і ўсе вясковыя дзеці дашкольнага ўзросту. Васілевіч. Распускаючы вучняў дахаты, настаўнікі аб’явілі пра ранішнік, які меўся адбыцца на другі дзень Новага года. Навуменка.
2. Ранішні мароз, які бывае да ўсходу сонца ўвосень і вясной. Увосень ранішнік з’явіўся, У госці завітаў суровы лістапад, І малады дубок ад лісця агаліўся. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ска́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Шынель, скручаны ў трубку і звязаны па канцах для нашэння цераз плячо. Ідуць байцы, як хвалі, У скатках цераз плечы, А сонца зорыць з жалем На іх з глыбінь — сінечы. Колас. Ты цяпер сам, як бацька. На вучэнні ўначы Аўтамат свой і скатку Там нясеш на плячы. Прыходзька. // Які‑н. прадмет, скручаны ў трубку. Грышка ўзяў палатку, Цітка — коўдраў скатку. Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стапта́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад стаптаць.
2. у знач. прым. Збіты, зношаны (пра абутак). Стаптаныя каблукі. □ [Соня] нагнулася і камічна паказала на свае стаптаныя парусінавыя туфлі. Ракітны.
3. у знач. прым. Вытаптаны, здратаваны, прыбіты да зямлі (пра расліны). Няшчадна паліла чэрвеньскае сонца, раз-поразу прыходзілася кідацца з шашы ў стаптанае жыта, у хмызняк і, прыціснуўшыся да зямлі, слухаць, як са страшным свістам праносяцца над спіной «месершміты». Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уло́ў, улову, м.
1. Лоўля рыбы, звера. Мая — дачка рыбака, з пяці-шасці гадоў хадзіла з бацькам у мора на ўлоў. Дуброўскі.
2. Тое, што злоўлена, вылаўлена; колькасць налоўленага; здабыча. Андрэй моўчкі паставіў вядро з уловам далей ад ракі, парваў травы і закідаў ёю акуня і соміка, каб не сушыла сонца. Ваданосаў. Спусціўся [Бамбала] з горкі.. і адразу апынуўся ў людскім натоўпе, які сабраўся ля выгружанага з баркасаў улову. Карамазаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чаро́т, ‑у, М ‑роце; мн. чараты, ‑оў; м.
Высокая травяністая расліна сямейства асаковых, якая расце ў вадзе рэк, азёр, на балотах. Спакон веку тут была дрыгва і ў чэзлым альшэўніку шумеў чарот ды кішэла машкара. Гроднеў. // Зараснікі гэтай расліны. Выбліснула сонца з чароту, што густой шумлівай паласой узнімаўся па той бок ракі. Кулакоўскі. [Людзі] выбавіліся на шырокае балота. Дробныя хвойкі, куп’ё, лазнякі, ды чараты, чараты як акінуць вокам. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шаўко́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да шоўку (у 1, 2 знач.). Шаўковыя ніткі. Шаўковае валакно.
2. Звязаны з вырабам і апрацоўкай шоўку (у 1–3 знач.). Шаўковая фабрыка.
3. Зроблены з шоўку (у 2, 3 знач.). Шаўковая хустка. / у вобразным ужыв. Сонца кранула косамі струны шаўковыя раніцы. Васілёк.
4. перан. Разм. Лагодны, паслухмяны, добры (пра чалавека). — От бачыш [Генадзь], і начальнік дэпо цяпер шаўковы зрабіўся, — кажа Мікола. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Incerta pro certis deputas
Ты прымаеш няпэўнае за пэўнае.
Ты принимаешь неопределённое за определённое.
бел. На жывым мядзведзю шкуры не купляй. 3 незабітага ліса кажуха не шыюць. Ці чуў, кум, сонца, ці бачыў гром?
рус. Собрались овцу пасти, да забыли её приобрести. Не поймав ясного сокола, рано перья щипать. Когда рожь, тогда и мера. Цыплят по осени считают. Не убив медведя, шкуры не продают. Не запрягши, не погоняй. Не берись лапти плести, не надравши лыка.
фр. Vendre la peau de l’ours avant de l’avoir tué (Продавать шкуру медведя раньше, чем его убить).
англ. Don’t boast until you see your enemy dead (He хвались, пока не увидишь своего врага мёртвым).
нем. Man soll die Bärenhaut nicht verkaufen, bevor man den Bären hat (Не следует продавать медвежью шкуру, пока не имеешь медведя). Verkaufe die Aale nicht, bevor du sie gefangen hast (Не продавай угрей, пока ты их не поймал).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Qui bona sectatur, prima bene surgit in hora
Хто імкнецца да багацця, устае да світання.
Кто стремится к богатству, встаёт чуть свет/рано.
бел. Рана ўстанеш ‒ многа зробіш. Хто да сонца ўстае, таму Бог дае. Хто рана ўстае, у таго хлеба стае.
рус. Утренний час дарит золотом нас. Кто рано встаёт, тому Бог даёт. Наживать, так раньше вставать. Зарю проспать ‒ рубля не достать. Кто рано ложится и рано встаёт, здоровье, богатство и ум наживёт. Кто рано встаёт, тот вдвое живёт. Заря деньгу даёт/куёт. Ранняя птичка носок прочищает, а поздняя глазки продирает.
фр. Qui se lève le matin Dieu prête la main (Кто поднимается утром, тому Бог протягивает руку).
англ. He that will thrive, must rise at five (Кто хочет успеха, должен вставать в пять).
нем. Früh zu Bett, früh wieder auf, macht gesund und reich im Kauf (Рано ко сну/в кровать, снова рано встать ‒ становишься здоровым и богатым).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ascendant, ascendent
[əˈsendənt]
1.
adj.
1) які́ даміну́е, пану́е
ascendant position in world politics — даміну́ючае стано́вішча ў сусьве́тнай палі́тыцы
2) узыхо́дны, які́ ўзыхо́дзіць (пра зо́рку, со́нца)
2.
n.
1) перава́га f.; даміну́ючая пазы́цыя
to be in the ascendant — мець перава́гу; узыхо́дзіць
2) пра́шчур -а m.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
арэо́л
(фр. auréole, ад лац. aureolus — пазалочаны)
1) светлы круг, ззянне вакол сонца, зорак і іншых яркіх прадметаў, 2) німб вакол галавы чалавека як сімвал святасці ў рэлігійным мастацтве;
3) зона паблізу радовішчаў, дзе назіраецца павышаная колькасць рудаўтваральных элементаў або іх спадарожнікаў;
4) перан. атмасфера славы, павагі, якая акружае каго-н.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)