со́нца

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне

адз.
Н. со́нца
Р. со́нца
Д. со́нцу
В. со́нца
Т. со́нцам
М. со́нцы

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

со́нца, -а, н.

1. (у тэрміналагічным значэнні С вялікае). Цэнтральнае нябеснае цела Сонечнай сістэмы, якое з’яўляецца гіганцкім вогненным шарам, што вылучае святло і цяпло.

Вярчэнне Зямлі вакол Сонца.

2. Святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам.

Травы нельга сушыць на сонцы.

У пакой не даходзіць с.

3. перан., чаго. Тое, што з’яўляецца крыніцай жыцця, шчасця каго-, чаго-н.

С. свабоды.

С. праўды.

◊

Да сонца — да ўсходу сонца, вельмі рана падняцца.

Месца пад сонцам — права на існаванне.

Па сонцы — арыентуючыся на сонца, вызначаючы час па месцазнаходжанні сонца.

|| ласк. со́нейка, -а, н. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. со́нечны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

со́нца ср., в разн. знач. со́лнце;

усхо́д с. — восхо́д со́лнца;

го́рнае с. — спец. го́рное со́лнце;

загара́ць на ~цы — загора́ть на со́лнце;

с. пра́ўды — со́лнце пра́вды;

◊ да с. — до (восхо́да) со́лнца;

ме́сца пад ~цам — ме́сто под со́лнцем;

паку́ль с. ўзы́дзе, раса́ во́чы вы́есць — посл. пока́ со́лнце взойдёт, роса́ о́чи вы́ест

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

со́нца, ‑а, н.

1. Цэнтральнае нябеснае цела Сонечнай сістэмы, якое з’яўляецца гіганцкім вогненным шарам, што вылучае святло і цяпло. Вярчэнне Зямлі вакол Сонца. □ Сонца падымалася неяк марудна, раса ападала паволі. Колас. Вызначаючы кароткі начны шлях.. летняга сонца, на поўначы святлела паласа .. зары. Брыль. Стала душна, як толькі ўзышло сонца. Самуйлёнак.

2. Святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам. Загараць на сонцы. Сушыць на сонцы. □ Уся вуліца была заліта першым сонцам. Чорны. Маёр.. з асалодай падстаўляе сонцу мускулістыя рукі і грудзі. Брыль. Прыжмурыўшыся ад яркага паўдзённага сонца, Васіль зірнуў на неба. Якімовіч. // Пра сонечнае надвор’е. Заўтра будзе сонца і вецер. Бядуля.

3. перан. Пра што‑н., што з’яўляецца крыніцай жыцця, шчасця каго‑, чаго‑н. Сонца свабоды заззяла Краю лясоў і балот. А. Александровіч. Украіна і Беларусь, як і ўсе рэспублікі Савецкага Саюза, расквітнелі пад сонцам новага жыцця, народжанага рэвалюцыяй. Бярозкін. // Пра таго, хто з’яўляецца прадметам пакланення, захаплення. І ўжо з Сімбірска крочыў чалавек Насустрач сонцу, каб ярчэй заззяла. І сам ён сонцам стаў для нас навек, Нам імя Ленін Самым родным стала. Прыходзька.

4. Цэнтральная планета іншых планетных сістэм.

5. Пэўны пакрой спадніцы.

6. Гімнастычнае практыкаванне на турніку.

•••

Да сонца, з сонцам (устаць, падняцца і пад.) — да ўсходу сонца, да святла; вельмі рана.

Месца пад сонцам гл. месца.

Па сонцы — арыентуючыся на сонца, вызначаючы шлях па месцазнаходжанню сонца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сонца

т. 15, с. 86

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

со́нца н Sónne f -, -n;

арыентава́цца па со́нцы sich nach der Sónne ríchten;

на со́нцы (пад яго промнямі) in der Sónne;

грэ́цца на со́нцы sich sónnen;

◊ загля́не со́нца і ў на́ша вако́нца ≅ auch únser Wéizen wird éinmal blühen; auch wir wérden es éinmal bésser háben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Со́нца ‘нябеснае свяціла’, ‘святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), со́нцэ ‘тс’ (ТС, Пятк. 2), со́нцо ‘тс’ (Сержп.), со́нейка памянш.-ласк. ‘тс’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ), со́нейко ‘тс’ (Сержп., ТС, Федар. 4), со́ўнейко ‘тс’ (ТС). Укр. со́нце, рус. со́лнце, стараж.-рус. сълньце, польск. słońce, в.-луж. słónce, в.-луж. słónco, н.-луж. słyńco, чэш. slunce, славац. slnce, серб.-харв. су̑нце, славен. sọ̑nce, балг. слъ́нце, макед. сонце, ст.-слав. слъньце ‘тс’. Прасл. *sъlnьce ‘з’яўляецца дэмінутывам да *sъlnь (параўн. рус. по́солонь ‘па сонцу’, славен. soln ‘бляск у вачах’) < *sŭl(n)‑; утварэнне аналагічнае сэрца (гл.). Роднаснае літ. sáule ‘сонца’, лат. saũle, ст.-прус. Saule, ст.-інд. svar‑, гоц. sauil ‘тс’, грэч. ήλιος; далей гоц. sunnō, ст.-в.-ням. sunna ‘сонца’; і.-е. аснова *sau̯el‑/*sūl‑/*sun‑ на ‑l/‑n; гл. Фрэнкель, KZ, 63, 168; Траўтман, 251; Мюленбах-Эндзелін, 3, 773; Фасмер, 3, 710–711 з іншай літ-рай; Махэк₂, 558; Шустар-Шэўц, 1305; Бязлай, 3, 290; Борысь, 558; ЕСУМ, 5, 354.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сонца... (а таксама санца...).

Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:

1) які мае адносіны да сонца (у 1 знач.), напр.: сонцаварот (народная назва сонцастаяння), сонцапакланенне;

2) які мае адносіны да сонца (у 2 знач.), напр.: сонцаахоўны, сонцалюбівы, сонцалячэнне;

3) падобны на сонца (у 1 знач.), напр. сонцападобны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

санца... (гл. сонца...).

Першая састаўная частка складаных слоў; ужыв. замест «сонца...», калі націск у другой частцы слова падае на першы склад, напр.: санцапёк, санцалюбны, санцацвет.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

сонца... (а таксама санца...).

Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову «сонца», напрыклад: сонцалячэнне, сонцастаянне.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)