кі́нуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -нься; зак.
1. Хутка рынуцца куды-н.
К. на дапамогу.
К. на ворага.
К. за кім-н.
2. Паспешліва, імкліва пачаць якое-н. дзеянне.
К. ў спрэчку.
К. дапамагаць.
3. Праявіць моцнае імкненне да каго-н. у выражэнні якіх-н. пачуццяў.
К. на шыю.
4. Напасці, накінуцца на каго-, што-н.
Сабака кінуўся на незнаёмага.
5. Скокнуць з вышыні.
К. з берага ў рэчку.
◊
Кінуцца ў вочы — стаць асабліва прыметным.
|| незак. кі́дацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
праце́рці, пратру́, пратрэ́ш, пратрэ́; пратро́м, пратраце́, пратру́ць; працёр, -це́рла; пратры́; працёрты; зак., што.
1. Прадзіравіць трэннем.
П. паперу гумкай.
2. Расціраючы, прапусціць праз што-н.
П. ягады праз сіта.
3. Выціраючы, ачысціць.
П. шкельцы акуляраў.
4. Пракласці, утварыць частай яздой, хадой (разм.).
П. дарогу саньмі.
◊
Працерці вочы (разм.) — прачнуцца, адысці ад сну.
|| незак. праціра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. праці́рка, -і, ДМ -рцы, ж. і праціра́нне, -я, н.
|| прым. праці́рачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
страх, -у, мн. стра́хі, -аў, м.
1. Пачуццё і стан вельмі моцнага спалоху.
Самлець ад страху.
2. у знач. вык. Страшна (разм.).
Мароз такі — проста с.
3. у знач. прысл. Надзвычай многа (разм.).
Грыбоў у лесе с.!
◊
Набрацца страху — некаторы час знаходзіцца ў стане моцнай боязі.
На свой страх (рабіць што-н.) — на сваю адказнасць, рызыку.
Пад страхам чаго — пад пагрозай.
Трымаць у страху каго-н. — падначаліць сабе пагрозамі.
У страха вочы вялікія — баязліўцу заўсёды страшна (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
уста́віць, -та́ўлю, -та́віш, -та́віць; -та́ўлены; зак., што.
1. у што. Паставіць, змясціць у сярэдзіну чаго-н.
У. шыбу ў раму.
У. зубы (штучныя). У. слова ў размову (перан.)
2. чым. Заняць, укрыць паверхню.
У. стол ядой.
3. перан., у каго-што і каго-што. Нерухома ўтаропіць на каго-, што-н. (вочы, позірк).
У. позірк у прастору.
|| незак. устаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. уста́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 знач.) і устаўля́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
расплю́шчыць 1, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак., што.
Раскрыць, адкрыць (пра вочы). Срэтун-Сурчык расплюшчыў свае заспаныя вочы, са здзіўленнем паглядзеў на Лабановіча і, пазнаўшы яго, вінавата пасміхнуўся. Колас. Колькі ляцеў я — не памятаю, А калі ачухаўся і расплюшчыў вочы, убачыў я, што ляжу на броўцы. Лынькоў. // Разамкнуць (пра павекі). [Кот] нехаця расплюшчыў павекі і ўбачыў перад сабой Мышку. Шуцько. Апанаска расплюшчыў павекі: адчуў — нехта тармошыць яго, катурхае, штосьці незразумелае гаворыць. Даніленка.
расплю́шчыць 2, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак., каго-што.
Моцна націснуўшы, ударыўшы чым‑н., зрабіць плоскім. Расплюшчыць манету. // Расціснуць, раструшчыць сваім цяжарам, ударам. Ні на шлюпцы не выратуешся, ні з коркавым поясам. Расплюшчыць аб гэту каменную сцяну. Б. Стральцоў. Пакуль снарад намацае на целе волата слабае месца, колькі фашыстаў змяце танк знішчальным агнём, расплюшчыць сваім шматтонным цяжарам. Беразняк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пыл (род. пы́лу) м., пыль ж.;
○ касмі́чны п. — косми́ческая пыль;
◊ аж п. куры́ць — дым коромы́слом; пыль столбо́м;
пуска́ць п. у во́чы — пуска́ть пыль в глаза́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
зго́рбіцца, ‑блюся, ‑бішся, ‑біцца; зак.
1. Зак. да горбіцца.
2. Стаць гарбатым, сутулаватым (ад старасці, хваробы і пад.). Выплакала Аксіння ў падушку свае прыгожыя вочы, згорбілася дачасна, без пары набіў валасы сярэбраны іней. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
замо́раны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад замарыць.
2. у знач. прым. Моцна стомлены, змучаны. Замораны выгляд. □ Лабановічу кінулася ў вочы, што людзі, з якімі ён тут сустракаўся, былі дробныя, худыя, замораныя. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дырыжо́р, ‑а, м.
Кіраўнік калектыву выканаўцаў у аркестры, хоры, оперным ці балетным спектаклі. Вочы харыстаў неадрыўна сачылі за прыўзнятай рукой дырыжора. Стаховіч. У тую ж хвіліну дырыжор узняў рукі, і аркестр пачаў «Інтэрнацыянал». Самуйлёнак.
[Ад фр. diriger — кіраваць.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лупа́ты, ‑ая, ‑ае.
Які мае выпучаныя вочы; вірлавокі. Салдат нёс свой аўтамат у руцэ і пільна шнырыў лупатымі вадзянымі вачыма па баках. Якімовіч. У паветры віселі лупатыя, з празрыстымі, як шкельцы, крыльцамі стракозы. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)