бальшу́н, ‑а, м.
Разм. Старэйшы хлапчук з дзяцей у сям’і; падлетак. Раніцай Андрэй нашлёпаў Лёвачку, каб бальшун сам адзяваўся. Лобан. // Наогул большы па ўзросту. У канцы алеі Гушкалкі мільгаюць — Бальшуны паселі, Пад неба ўзлятаюць. Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кабанчу́к ’парася’ (КСТ). Ад кабан 1 (гл.) і суф. ‑чук. Параўн. хлапчук, курчук, свінчук. Не выключана, аднак, што гэты суфікс у канкрэтных выпадках — вынік узаемадзеяння розных суфіксаў у пагранічных дыялектных зонах. Параўн.: хлапча, курча, свінча (суф. ‑ч‑а) і памяншальныя ўтварэнні на ‑ук/‑юк, характэрныя для заходнебеларускіх гаворак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перабіндзюга́цца ’ад гультайства стаць бадзягай’ (Нас.). Да пера- (гл.) і біндзюга́цца ’быць гуляшчым, бадзякай, гультаём’, якое ад біндзюга(йла) (гл.) < літ. biñdė ’гультай’, bìndza ’гультай, нядбайнік; бадзяка’ (Аткупшчыкоў. Лекс. балтызмы, 34–35; Лаўчутэ, Балтизмы, 59). Параўн. таксама бі́ндус ’гультай’, біндзю́к ’хлапчук — гультай і гарэза’, укр. бинджук ’гультай, абібок’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
калашына́, ‑ы́; мн. калашы́ны (з ліч. 2, 3, 4 калашыны́), калашы́н; ж.
Разм. Тое, што і калоша 1. [Янаш] закасаў калашыну і паказаў чырвоную апухлую лытку. Няхай. З-за куста выскачыў хлапчук з падкасанымі па калена калашынамі. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непаня́тлівы, ‑ая, ‑ае.
1. Які з цяжкасцю разумее што‑н.; някемлівы, няцямлівы. Непанятлівы хлапчук. □ [Вяршкоў:] — Я.. не разумею — ці ты, праўда, непанятлівы, ці, можа, прытвараешся непанятлівым. Чыгрынаў.
2. Незразумелы, няясны. Палыны ўзышлі, вырас дуб малады, Зашумеў непанятлівым словам. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паперачы́тваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Перачытаць усё, многае. Хлапчук пакуль агледзеўся, пакуль паперачытваў надпісы над сталамі, прайшло колькі хвілін. Чорны. [Ева:] — А што кніжкі я люблю чытаць, то [гэта] праўда. І бацькавы ўсе паперачытвала, і ў бібліятэцы бяру. Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ця́міць, ‑млю, ‑міш, ‑міць; незак., што, у чым і без дап.
Разумець сэнс падзей, гаворкі і пад.; разбірацца, кеміць. — Пачакайце... Стойце... Годзе... Нешта цямлю я пагана... Крапіва. [Сяржант:] — Хлапчук як быццам з галавой: у ваеннай справе будзе цяміць. Пінчук.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пана́ма 1, ‑ы, ж.
Летні шыракаполы капялюш. Паўлік выпрастаўся. Перад ім стаяў тоўсты ружавашчокі хлапчук у белай панаме. Бяганская.
[Ад геагр. назвы.]
пана́ма 2, ‑ы, ж.
Буйнае махлярства ў капіталістычным прадпрыемстве, якое спалучаецца з подкупам вышэйшых службовых асоб і рознымі іншымі злоўжываннямі.
[Слова ўзнікла ў сувязі з крахам у 1889 г. французскай кампаніі па пракопванню Панамскага канала, выкліканым вельмі вялікімі злоўжываннямі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
но́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., на каго і без дап.
Разм. Паганяючы крыкам «но», прымушаць ісці хутчэй. [Немцы] ехалі, крадучыся, нават не некалі на коней, не гаварылі паміж сабой. Грахоўскі. Хлапчук закруціў над канём канцамі лейцаў, пачаў нокаць і цмокаць. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
памы́і, ‑яў; адз. няма.
Брудная вада пасля мыцця чаго‑н. (звычайна з якімі‑н. адкідамі). Гаспадыня.. загадвала мне выносіць на двор памыі. Бядуля. / Аб рэдкай нясмачнай ежы. — А кормяць як... — сказаў хлапчук з Чэрвеня. — Адны памыі. Якімовіч.
•••
Абліць памыямі гл. абліць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)