навако́л,
1. прысл. Тое, што і навокал (у 1, 2 знач.). Толя пачаў азірацца навакол. За садкамі, у дальнім кутку агародаў, ён раптам разгледзеў нешта падобнае на будку. Якімовіч. На маленькай плошчы гарадка салдаты ўкопваюць слупы, трамбуюць зямлю навакол. Лынькоў.
2. прыназ. з Р. Тое, што і навокал (у 3 знач.). Жняярка стаяла пасярод калгаснага двара, а навакол яе пасталі людзі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
о́коло
1. предлог с род. (возле) каля́, ля (каго, чаго); (вокруг) наво́кал, наво́кала, навако́л, вако́л, наўко́ла, наўко́л (каго, чаго);
о́коло ле́са каля́ (ля) ле́су;
о́коло воро́т каля́ (ля) варо́т;
2. предлог с род. (почти, приблизительно) каля́ (чаго);
о́коло пяти́ киломе́тров каля́ пяці́ кіламе́траў;
3. нареч., разг. наво́кал, навако́л, вако́л, наўко́ла, наўко́л;
живём мы одни́, о́коло никого́ нет жывём мы адны́, наво́кал ніко́га няма́;
◊
вокру́г да о́коло круго́м ды наво́кала.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
паахрыпа́ць, ‑ае; ‑аем, ‑аеце, ‑аюць; зак.
Ахрыпнуць — пра ўсіх, многіх. Навокал такая парнасць і цеплыня, аж драчы ў лазняку за агародам паахрыпалі ад крыку. Дайліда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Акалі́чнасць (БРС, Нас.), рус. околичность ’аколіца’ (1520) (Нас. гіст.) < польск. okoliczność (Рыхардт, Poln., 84), якое ў сваю чаргу ад okolica, okoliczny. Аднак няма фармальных крытэрыяў, каб давесці іменна гэты шлях запазычання. Бел. акалічнасць магло таксама паходзіць ад акалічны, аколіца. Семантычны зрух акалічнасць ’тое, што навокал’ > акалічнасць мог адбыцца і на беларускай глебе: параўн. ням. Angelegenheit. Брукнер, 249.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
запалаве́ць, ‑ее; зак.
Злёгку пажаўцець. Жыта даспела рана: толькі палілася і адразу запалавела, пайшло гайдацца сівымі хвалямі. Грахоўскі. Ужо злёгку запалавела неба, навокал зрабілася святлей. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аса́, ‑ы; мн. восы, восаў; ж.
Перапончатакрылае з джалам насякомае. Залацістымі іголкамі прашывалі паветра навокал яго [ствала дрэва] імклівыя жоўтыя восы. Лынькоў.
•••
Асою лезці ў вочы гл. лезці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разва́лены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад разваліць.
2. у знач. прым. Які разваліўся; разламаны, паламаны. [Максім Астапавіч] абышоў навокал хату — усё было старое, трухлявае, разваленае. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наво́кала,
1. прысл. Тое, што і навокал (у 1, 2 знач.). Выбліснула сонейка. І ўсё навокала ажыло і павесялела... Ігнаценка. Далёка ад мора наш горад, Навокала — поле ды лес. Прыходзька.
2. прыназ. з Р. Тое, што і навокал (у 3, 4 знач.). Навокала агню стаяць і сядзяць людзі ў вайсковай адзежы. Колас. Як [цені], сіняватыя кругі Навокала вачэй ляглі, а вочы Як быццам просяць злітавацца ўсіх. Багдановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
umgraben
I úmgraben
* vt перако́пваць, перарыва́ць
II umgráben
* vt скапа́ць (усё навокал), абкапа́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
зрэ́дку, прысл.
1. Іншы раз, час ад часу. Навокал пацішэла, толькі зрэдку чуліся стрэлы. Мележ.
2. Дзе-нідзе, месцамі. Зрэдку трапляліся кучаравыя бярозкі і трапяткія асіны. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)