1.што. Адпароць, аддзяліць. [Лукавіцын] адразу скеміў, што справа дрэнь — прыціх, спароў гузікі і зняў цэшку.Крапіва.Вышыўка на рукавах зліняла, выцерлася, і Сабіна, спароўшы яе зусім, кладзе новыя чырвоныя крыжыкі.Ракітны.
2.каго-што. Скінуць, зняць што‑н. адкуль (звычайна зверху ўніз). У заслоне [загадчык гаража] трохі заблытаўся, спароў з галавы вушанку, разблытваючыся, потым наступіў на яе і ледзь не бразнуўся са сцэны.Кулакоўскі.//перан. Выжыць каго‑н. адкуль‑н., вымусіць пайсці, пакінуць што‑н. Ніхто мяне з маёй зямлі не спора, на якой я спрадвеку сядзеў.Чорны.Пальчык ужо хацеў даць .. [днявальнаму] якое-небудзь «заданне», каб спароць яго на хвіліну з гэтага месца.Дамашэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Касны́ ’сараматны’, ’дрэнны’, ’худы’ (Касп.: «Твая карова дужа косная»). Слова, якое мае адпаведныя паралелі, як здаецца, толькі ў рус. мове. Параўн. рус.дыял.кастный. кастной ’паскудны, гадкі, брыдкі, нячысты’. Паводле Трубачова, Эт. сл., 9, 158, гэта лексема узыходзіць да прасл. (дыял.) *kasib. якое мае вельмі разгалінаваную семантыку. Параўн. яшчэ ў рус. гаворках касть ’патрава хлебная’, ’свавольства, паскудства’, ’кал’, ’пацук або мыш’, ’дрэнь, гадасць, брыдота’ і г. д. Паводле Трубачова, там жа, 157, магчыма, даўняе вытворнае з падаўжэннем галоснага о ö (> а) ад слова *kostь ’косць’. Як семантычную паралель Трубачоў прыводзіць іншае вытворнае ад слова *kostь — *ко&сипъш семантыка якога эвалюцыяніравала ад ’касцявы’ да ’тленны, нячысты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сіпе́ць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; незак.
1. Утвараць сіплыя гукі. Потым.. [гаспадар] карміў парсюка, завіхаўся каля печы, там нешта сінела, выкіпала, прыгарала.Хомчанка.Дзед.. калупаў ды прадзьмухваў люльку, якая пачынала пры гэтым сіпець на ўсе лады.Лынькоў.Сіпеў.. недзе ў шэрых прыцемках паравоз.М. Стральцоў.
2. Гаварыць сіплым голасам, вымаўляць сіплыя гукі. Глушак стары яшчэ доўга сіпеў, гразіўся, злосна снуючы з кутка ў куток, аж пакуль не ахрып, не знямогся зусім.Мележ.— Э-э... Дрэнь... — сіпіць.. [Грыпіна] прастуджаным голасам.Пташнікаў.// Шыпець, выказваючы нездавальненне кім‑, чым‑н. Цяпер [Рак-Кандэрскі] прыходзіць у канцылярыю раней за ўсіх, .. корпаецца ў паперах і ўвесь дзень сіпіць на маладых сакратарак і машыністак.Навуменка.Наш поспех ім — пад сэрца клін. Яны дасюль сіпяць ад злосці, Што мы ўзялі ў баях Берлін.Зарыцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каз ’скажэнне’ (Гарэц.), магчыма, сюды ж kazý (Федар. Рук.). Укр.каз ’шал, шаленства’, толькі ў прымаўцы «Нехай на тебе каз найде!», рус.наўг., кем., арх.казь ’дрэнь, бруд; падла’. Рус. слова адрозніваецца фармальна і семантычна і, магчыма, наогул сюды не адносіцца, польск.дыял.kaz ’загана’, ’бяльмо’, чэш.kaz ’агрэх, дэфект (напрыклад, у тканіне)’, славац.kaz ’недахоп, дэфект’, славен.kàz ’загана, немач’, ’дэфект у тканіне’, серб.-харв.каз ’вырадак’ (слова адзначана ў XVIII ст.). Меркаваць аб статусе як бел., так і іншых слоў цяжка; Трубачоў (Эт. сл., 9, 174–175) лічыць, што прыведзеныя формы дазваляюць рэканструяваць прасл.kazъ — адваротнае вытворнае ад kaziti, гл. казіць. Што датычыцца статуса бел.каз, параўн. яшчэ ўсх.-бел.кажены ’пракажоны’ і сказа ’дэфект і да т. п.’ (гл.).
1. Зрабіцца няспраўным, непрыгодным для карыстання, ужывання. Не даязджаючы кіламетраў пяць да Мохаўкі, машына сапсавалася.Шахавец.Сэрца балела, калі ў якой кватэры кавалак тынку адваліцца або дзверы сапсуюцца.Бядуля.
2. Стаць хваравітым ад чаго‑н. [Міхалючок:] Ад смятаны і сала разам дык жывот сапсуецца.Чорны.
3. Змяніцца на горшае, пагоршаць, зрабіцца дрэнным. Надвор’е сапсавалася: сыпаў мокры снег, дзьмуў халодны паўночны вецер.Бяганская.За апошні час адносіны Пісанца з рэдактарам сапсаваліся.Грамовіч.[Барташэвіч] нічога не адказаў: мой настрой цалкам сапсаваўся.Карпюк.// Зрабіцца менш прыгожым, непрывабным. Твар дзяўчыны нешта сапсаваўся.
4. Набыць дрэнныя звычкі, схільнасці; распусціцца. І мне здаецца, Ніколі добры чалавек Не сапсуецца, А дрэнь Заўсёды дрэнню застаецца.Корбан.[Іван Мацвеевіч:] Дай дзецям волю, пусці іх без догляду — сапсуюцца.Бядуля.
5. Стаць нясвежым (аб прадуктах). [Віктар:] — Калі будзеш доўга чакаць, то мяса і сапсавацца можа.Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
с ним шу́тки пло́хи з ім жа́рты каро́ткія (малы́я);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ка́верзня ’бесталковы, хлуслівы’, накаверзнічаць ’схлусіць’ засведчаны ў Барысаўскім р‑не (Жакава, Совещание по ОЛА, 1975, 199). Укр.каверза ’хітрыкі, штука’, каверзник не выглядае як народнае, аднак Грынчэнка з паметай «Лебед. у.» прыводзіць слова каверзякати ’верзці лухту’. Рус.каверза вядома ў літар. мове (з 1641) і ў гаворках: пск., асташ., цвяр.каверза ’пра чалавека, які прыносіць іншым непрыемнасці’, перм., алан., арх. ’пляткар, пляткарка’, валаг. ’штукар’, алан. ’назола’, смален.кавирзу сплесть ’схлусіць, сказаць плётку, узвесці паклёп’. Усх.-слав. утварэнне ад коверзати ’плесці’, гл. кавярзаць. Семантыка празрыстая, параўн. рус.сплетня, польск.plotki. Бел.каверзь ’лухта’ можна параўнаць з рус.пск., асташ., цвяр.каверзь ’дрэнь, брыдота’ (параўн. адзначанае на той жа тэрыторыі каверзяниться ’пэцкацца’), ’пра пустога, нікчэмнага чалавека’; бел.каверзня ’пра бесталковае, хлуслівае’ з рус.пск., асташ., цвяр.каверзня ’неверагоднае, або такое, якое не заслугоўвае даверу, апавяданне’. Гл. кавярзень.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Dréck
m -es
1) гразь, гной, памёт
2) дрэнь
◊ in den ~ fállen* — папа́сці ў ця́жкае стано́вішча [бяду́]
sich aus dem ~ heráusarbeiten — вы́брацца з ця́жкага стано́вішча [бядд]; вы́брацца з бру́днай гісто́рыі [сітуа́цыі]
sich um jéden ~ kümmern — усю́ды ўтыка́ць свой нос
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
kram, ~u
м.
1. крама, магазін;
kram z mięsem — мясны магазін; ятка;
2. хлам, дрэнь, барахло;
3. беспарадак; важданне, клопат; вэрхал;
jaki pan, taki kram прык. якая рада, такая і грамада; які пастух, такая й чарада
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
сме́цце, ‑я, н.
1. Дробныя адкіды, рэшткі чаго‑н., якія збіраюцца ў дамах, на вуліцы і пад., дробныя часцінкі, якія забруджваюць што‑н. Ніна зноў пачала перамятаць падлогу. Зграбла смецце, вынесла на двор.Асіпенка.Праз шчыліны ў акне цягне гарам: у агародзе маці паліць смецце і сухі бульбоўнік.Пташнікаў.//перан.Разм. Пра што‑н. непатрэбнае, лішняе. Твой свет разбурыцца, старога ладу смецце Вятры вясновыя па свеце разнясуць.Панчанка.[Алена:] — Ох, і дурная ж ты, Анютка, ох, і смецця ж у цябе ў галаве!..Краўчанка.
3.перан.Разм. Пра што‑н. мізэрнае, нязначнае, нікчэмнае; дрэнь. І сапраўды, акінуўшы вокам удзельнікаў нарады, можна было ўпэўнена сказаць, што сярод прысутных смецця не было.Хведаровіч.Сабакі, хлопцы, трэба! — з усёй катэгарычнасцю заяўляе.. [Адам]. — У нас смецце, а не сабакі.Ракітны.
•••
Выносіць смецце з дому (хаты)гл. выносіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)