мо́жна, у знач. вык.
1. з інф. Ёсць магчымасць.
Гэта м. зрабіць за два дні.
2. Дазваляецца.
Да вас м.? — Заходзьце.
◊
Можна сказаць, у знач. пабочн. сл. (разм.) — выкарыстоўваецца для ўказання на магчымасць якога-н. выказвання, фармулёўкі ў адносінах да каго-, чаго-н.
Уся праца, можна сказаць, прапала дарэмна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
халя́ва, -ы, мн. -ы, -я́ў, ж.
Частка бота, якая закрывае нагу ад ступні да калена.
Прышыць новыя перады да халяў.
◊
На халяву (разм., груб.) —
1) хітруючы, нічога не робячы (жыць, пражыць і пад.); на дурніцу.
Пражыць жыццё на халяву;
2) бясплатна, дарэмна, нічога не плацячы (рабіць што-н.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пая́ц, ‑а, м.
1. Блазен, клоун.
2. перан. Чалавек, які крыўляецца, вядзе сябе, як клоун. Дарэмна крыўляецца, размахваў рукамі п’яны паяц, яго ніхто не заўважае. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
снегазатрыма́нне, ‑я, н.
Штучнае затрыманне снегу на палях для накаплення вільгаці ў глебе. Арганізаваць снегазатрыманне. □ [Васіль:] — Дарэмна вы адразу не наладзілі снегазатрымання. Бачыш, колькі вільгаці зносіць. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кіпяці́цца, -пячу́ся, -пяці́шся, -пяці́цца; -пяці́мся, -пеціце́ся, -пяця́цца; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Награвацца да кіпення.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Варыцца ў кіпячай вадзе.
3. перан. Гарачыцца, злавацца (разм.).
Ты дарэмна не кіпяціся.
|| зак. закіпяці́цца, -пячу́ся, -пяці́шся, -пяці́цца; -пяці́мся, -пеціце́ся, -пяця́цца (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Нашармака́ ’абы-як, як-небудзь’ (Сцяшк.), ’дарэмна, на дарэмшчыну’ (ТС, Растарг.), рус. нашарма́к, нашармака́ ’задарма, на чужы кошт, дарэмна’. Цёмнае слова. Паводле Шубы (Прыслоўе, 142), вынік адвербіялізацыі ўстойлівага словазлучэння, у якім форма він. скл. назоўніка супадала з формай род. скл.; назоўнік *шармак можна звязаць з устарэлым польск. szerm ’мах, замах, удар, укол’, параўн. асабліва prostym szermem ’проста, не думаючы’, szermować językiem ’трапаць языком’, szermować ’выхваляцца; жартаваць’, якое запазычана з чэш. šermovati ’змагацца, фехтаваць’ (< с.-в.-ням. schërmen ’тс’, гл. Брукнер, 547; Махэк₂, 605).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
за́сціцца, ‑ціцца; незак.
Разм. Затуманьвацца; станавіцца нябачным. // перан. Траціць выразнасць. Шэкспіраўскі жэмчуг не павінен рассыпацца дарэмна, але выкарыстоўваць яго трэба так, каб асноўная думка не засцілася. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́лымны, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і палымяны. Мы крочым! Дарэмна па цёмных кутках Скуголіць падбрэхічаў зграя. З дарогі не звернем — Наш полымны сцяг Планеце шляхі азарае. «Вожык».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насма́рку нареч. / идти́ (пойти́) насма́рку разг. ісці́ (пайсці́) у глум, марнава́цца (змарнава́цца), прапада́ць (прапа́сці) дарэ́мна.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
скуць, скую, скуеш, скуе; скуём, скуяце; зак., каго-што.
Разм. Тое, што і скаваць. Скуць ланцуг. □ Дарэмна каты лютуюць, — Народ ім не скарыць, Не скуць Карэю путамі. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)