Verbum

Брукаць, брукава́ць ’буркаваць (аб галубах)’ (Дзмітр., Шат., Сцяшк. МГ, Яруш., Сцяц.), бруку‑бруку (так перадаюць буркаванне галубоў — Сцяц.). Параўн. рус. бру́кать ’незразумела гаварыць’, укр. бру́кати ’буркаваць (аб галубах)’, бру́ку́! (выклічнік, што перадае буркаванне галубоў). Словы гукапераймальнага, выклічнікавага паходжання. Параўн. яшчэ ўкр. авру́кати ’буркаваць’. Тыповае спалучэнне губных (б, в) з санантам (‑р‑). Гл. яшчэ бурча́ць, бурчэ́ць, бу́ркаць, буркава́ць і г. д. (усё пад бурча́ць).

◎ Пу́мпара экспр. ’буркун’, пу́мпарыць ’бурчаць’ (паст., Сл. ПЗБ). Грынавяцкене (там жа) выводзіць з літ. pampańus ’бурклівы’, хутчэй за ўсё, гукапераймальнага паходжання.

Варката́ць ’мурлыкаць’ (БРС). Вытворныя ад яго: варкатня́, варкату́ння, варкату́н, варкату́ха, варко́цік (Нас.). Укр. воркота́ти, рус. дыял. воркота́ть, польск. warkotać ’бурчаць, мармытаць’, чэш. дыял. vrkotať ’буркаваць’. Прасл. *vъrkotati. Ад дзеяслоўнай асновы *vъrk‑ гукапераймальнага паходжання (гл. таксама пад ве́раск, верашча́ць) утвораны: прасл. *vъrkati, *vъrčati (< *vъrkēti) і далей *vъrkovati, ст.-рус. въркати, върчати, ц.-слав. връчати, рус. ворча́ть, воркова́ть, бел. варкава́ць, варча́ць, укр. воркува́ти, польск. warknąć ’забурчаць’, warczeć ’бурчаць, гыркаць’, чэш. vrkati ’варкаваць’, vrčeti ’бурчаць’, балг. връча ’шчабячу, шумлю’, серб. вр̏кати ’мурлыкаць’, вр́чати ’мурлыкаць; бурчаць’ і г. д. Ад дзеяслоўнай асновы *vъrk‑ быў утвораны прасл. назоўнік *vъrkotъ ’варкатанне, бурчанне, буркаванне’ (рус. дыял. во́ркот, чэш. vrkot і г. д.), ад якога ў сваю чаргу паходзіць новы дзеяслоў *vъrkotati: бел. варката́ць, укр. воркота́ти, рус. дыял. воркота́ть, польск. warkotać ’бурчаць, мармытаць’, чэш. дыял. vrkotať ’буркаваць’ і г. д. Не выключаецца, аднак, што *vъrk‑ot‑ati прама паходзіць ад *vъrk‑ati («узмацняльны» экспрэсіўны суфікс *‑ot‑ у дзеяслове). Параўн. падобныя гукапераймальныя ўтварэнні ў іншых мовах: літ. vẽrkti, ‑vìrkti ’плакаць’, ur̃kti ’гыркнуць’ (падрабязней гл. пад вераск). Гл. Фасмер, 1, 351, 356; Рудніцкі, 477; Брукнер, 602; Голуб-Копечны, 423; Махэк₂, 700; Траўтман, 353; Шанскі, 1, В, 163–164.

Вурча́ць ’бурчаць, гудзець’ (Нас., Касп.), вурчэ́ць ’тс’ (Бяльк.; КЭС, лаг.); ’гыркаць (пра сабаку)’ (КСТ), сюды ж форма з цоканнем — вурца́ць (Рам., 8, 140) і вурча́ць ’жраць’ (Грыг.), укр. ворча́ти, рус. ворча́ть, польск. warczeć, чэш. vrčeti, славац. vrčať, в.-луж. warcać, н.-луж. warcaś, славен. vŕčati, серб.-харв. вр́чати. Прасл. *vъrkěti; параўн. літ. ur̃kti ’бурчаць’, ũrkioti ’варкаваць; сварыцца’ (Фасмер, 2, 356; Брукнер, 602; Шанскі, 1, В, 169).

Вурца́ць ’бурчаць’ (віц., Рам., 8). Да вурча́ць ’тс’ з цоканнем (пра распаўсюджанне гэтай з’явы на тэрыторыі Беларусі і суседніх тэрыторыях гл. Бузук, Спроба, 41, карта № 8).

Вурзець ’павольна ісці, плесціся’ (Янка Купала, Ванк. дыс.). Няясна; магчыма, звязана з ву́рзаць ’хлябтаць, сёрбаць’ або з ву́рда ’буркаўка, вяртушка’, тады зыходная форма была б *вурдзець ’куляцца, бурчаць’, відаць, гукапераймальнае.

Мурча́ць, мурчэць ’бурчаць’, ’ціха вурчаць (пра ката), муркаць’ (Грыг., Сл. ПЗБ, Ян; мазыр., Шатал.), ’мармытаць’ (Крыў., Са сл. Дзіс.). Укр. мурча́ти ’тс’, рус. мурчать, мурчеть, польск. mruczeć ’тс’, чэш. mručeti, mrukati, mrčeti, славац. mručať, славен. mŕčati, серб.-харв. мр́штати ’бурчэць у жываце’. Старое гукапераймальнае ўтварэнне, мае паралелі першай зычнай m‑/b‑/v‑. І.‑е. паралелі: літ. ur̃kti ’бурчаць’, ’вурчаць’, лац. urcare ’раўці, крычаць (аб рысі)’ (Міклашыч, 384; Траўтман, 353; Буга, Rinkt., 1, 492; Фасмер, 3, 14; Махэк₂, 381; Бязлай, 2, 200).