◎ Плёнтаць ’блытаць’ (беласт., Сл. ПЗБ; Сцяц.; Сцяшк. Сл.; Скарбы), ’хадзіць памаленьку, трохі рухацца’ (Скарбы), плеццю ’валацуга’ (Скарбы), плёитагща ’блытацца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.: Скарбы), ’бадзяцца’, ’гаварыць абы-што’, плёнтацца ’бадзяцца’ (Сцяшк. Сл.). З польск. plątać (się) ’блытацца’, ’збівацца’, ’круціцца’, ’заплятацца’, ’блытаць’, ’ісці няпэўным крокам’, ’ускладняць’, якое з прасл. Splątali — дзеяслова шматразовага дзеяння ад прасл. *plęsti > польск. pięść (się)/pleść < прасл. *plesii (Варбат, Этимология–1983, 36–37).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падагна́ць
1. (прымусіць наблізіцца да каго-н, чаго-н) herántreiben* vt, ántreiben* vt (прымусіць хутчэй ісці, бегчы, ехаць) zur Éile ántreiben*;
2. (прыладзіць) ánpassen vt (да чаго-н D);
падагна́ць до́шку ein Brett ánpassen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
пакло́н, -ну м. покло́н;
зямны́ п. — земно́й покло́н;
ні́зкі п. — ни́зкий покло́н;
біць ~ны — бить покло́ны;
◊ ісці́ з ~нам — идти́ с покло́ном;
галава́ з ~нам, язы́к з прыгаво́ркай — погов. голова́ с покло́ном, язы́к с пригово́ром (с прибау́ткой)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
век, -у, мн. вякі, вяко́ў, м.
1. Стагоддзе.
Дваццаты в.
Мінулы в.
Цэлы в. не бачыліся (вельмі доўга).
2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.
Каменны в.
Касмічны в.
З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад., не адстаючы ад жыцця).
3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзрост каго-н.
Многа пабачыць на сваім вяку.
У хлусні кароткі в. (прыказка). Чалавек сярэдняга веку.
4. у знач. прысл. Заўсёды, вечна.
В. дома яе няма.
В. буду помніць вас.
◊
На векі вечныя (разм.) — назаўсёды.
Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.
|| прым. векавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
аж.
1. часц. ўзмацн. Ужыв. для інтанацыйнага вылучэння слова ці словазлучэння, да якога адносіцца; падкрэслівае самую крайнюю мяжу выяўлення якой-н. уласцівасці.
Лес аж звінеў ад птушыных галасоў.
Сцежка вілася аж да самага возера.
Аж крыкнуў ад радасці.
2. часц. ўзмацн. Ужыв. для выражэння нечаканасці або раптоўнасці наступлення якіх-н. падзей.
Раніцай прачнуліся — аж няма ўжо яго.
3. злуч. Выражае выніковыя адносіны і ўзмацняе іх; ужыв. ў знач. «так», «што нават».
Машыны так гулі, аж вокны звінелі.
4. злуч. супраціўны. Злучае сказы з узаемна неадпаведным значэннем, якое ўскладняецца адценнем нечаканасці.
Хацеў ісці назад, аж пачуўся ціхі плач.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
строй¹, -ю, М страі́ і стро́і, мн. страі́, страёў і стро́і, -яў, м.
1. М страі́, мн. страі́, страёў. Шарэнга людзей, а таксама воінская часць, пастроеная радамі; шых, шыхт.
Ісці строем.
Аб’явіць загад перад строем.
2. М страі́, мн. страі́, страёў. Рад прадметаў, размешчаных у адну лінію.
С. бярозак ля дарогі.
3. М стро́і, мн. стро́і, -яў. Суадносіны тонаў па вышыні, якія ўтвараюць пэўную сістэму.
Мажорны, мінорны с.
4. М стро́і, мн. стро́і, -яў. У паэзіі: пабудова паэтычнага твора, яго эмацыянальная афарбоўка.
Асаблівасці паэтычнага строю песень.
◊
Выбыць са строю — стаць непрыгодным для выканання якіх-н. абавязкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
трапа́ць, траплю́, трэ́плеш, трэ́пле; трапі́; трапа́ны; незак.
1. што. Ачышчаць валакно, выбіваючы кастрыцу спецыяльнай прыладай.
Т. лён.
2. каго. Ласкава пагладжваць, пастукваць рукой, пальцамі.
Т. па плячах.
3. што. Тузаць, гайдаць (пра вецер).
Вецер трапаў хустачку на галаве.
4. каго-што. Біць, калаціць, уцягваць у баявыя сутычкі.
Т. варожыя войскі.
5. Ісці вялікую адлегласць (разм.).
Трапаў пяць кіламетраў пехатой.
◊
Трапаць нервы (разм., неадабр.) — хвалявацца; моцна нерваваць каго-н.
|| зак. патрапа́ць, -раплю́, -рэ́плеш, -рэ́пле; -рапі́; -рапа́ны (да 1, 2 і 4 знач.) і растрапа́ць, -раплю́, -рэ́плеш, -рэ́пле; -рапі́; -рапа́ны (да 3 знач.).
|| наз. трапа́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
це́раз, прыназ. з В.
1. Упоперак чаго-н., з аднаго боку на другі.
Перайсці ц. вуліцу.
Пабудаваць пераправу ц. раку.
2. Паверх чаго-н.
Пераскочыць ц. плот.
3. Праз, скрозь што-н. (пры назвах прадметаў, асяроддзя, праз якія хто-, што-н. праходзіць, пранікае).
Ісці ц. лес.
Залезці ц. акно.
Ц. шыбы ледзь прасочвалася святло.
4. Пры дапамозе каго-, чаго-н.
Перадаць прывітанне ц. знаёмага.
5. Праз некаторы час або праз некаторую адлегласць пасля чаго-н.
Сустрэліся ц. год.
Дрэўцы раслі ц. кожныя дзесяць метраў.
6. Па якой-н. прычыне, па віне каго-н.
Ц. яго многія пацярпелі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
бяспло́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Няздольны даваць патомства; які не дае патомства.
2. Неўрадлівы. Бясплодная глеба. □ Бясплодныя пустыні, дзе нічога не можа расці, пазбаўлены і металу і вугалю. Шахавец.
3. Які не дае вынікаў; бескарысны. Дзед Талаш ускінуў плячамі, ямчэй падаў стрэльбу, яшчэ раз абвёў вачамі навакол і ўжо хацеў рушыць і ісці хоць куды, абы не стаяць тут у пустым і бясплодным чаканні. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
валачы́ся, ‑лакуся, ‑лачэшся, ‑лачэцца; ‑лачомся, ‑лачацеся; пр. валокся, ‑лаклася, ‑лаклося; заг. валачыся; незак.
1. Тое, што і валачыцца (у 1 знач.). // Паволі цягнуцца, сцелючыся над зямлёй. Туман валокся над лагчынамі. Чорны. З захаду валакліся калматыя сіваватыя хмары. Сабаленка.
2. Разм. Ісці з цяжкасцю, вельмі павольна; плесціся. След у след валокся воўк. Лужанін. Недзе ззаду, цяжка дыхаючы, кашляючы, валокся незнаёмец. Лупсякоў. За санкамі валачэцца прывязаная повадам карова. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)