Разм. Тое, што і прасцяк. Шапка, што ссунулася крыху на бок, некалькі расшпіленых гузікаў, твар — усё нібы крычала: глядзіце, вось я які прастак, душа ў мяне нараспашку, увесь я перад вамі, адным словам свой чалавек на вёсцы.Кавалёў.Іранічна падсм[ей]ваецца паляшук, расказваючы .. гісторыі і легенды даверлівым прастакам.«Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўтара́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1.Незак.да паўтарыцца (у 1 і 2 знач.).
2. Паўтараць тое, што было сказана, зроблена раней. Мне цяпер не хацелася паўтарацца, складаць.. паслужны спіс.Брыль.Іліко не паўтараўся. Ён падбег да хлапца і з разгону ўдарыў яго кулакамі ў бок.Самуйлёнак.
3.Зал.да паўтараць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мармыта́ць, ‑мычу, ‑мычаш, ‑мыча; незак.
Гаварыць ціха і невыразна; бубніць. Чалавек стаяў, прыпёршыся да варот, цяжка варушыўся і мармытаў сабе нешта пад нос.Зарэцкі.Платон нешта мармыча, пераварочваецца на другі бок і засынае зноў.Пестрак.Гартаю тоўсты сшытак у клетку.. Там сапраўды вершы.. — Ану, не мармычы, чытай уголас! — падганяюць хлопцы.Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
матля́цца, ‑яецца; незак.
Разм.
1. Тое, што і матацца 1 (у 1 знач.). Прасторны і даволі памяты гарнітур вісеў на .. [Лукашыку], бы на калу, рукі матляліся, як чужыя.Дамашэвіч.
2. Часта рухацца з боку ў бок; хістацца. Стаяла позняя восень. Дзе-нідзе на дрэвах бездапаможна матлялася ад ветру пабурэлае лісце.Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
залучы́ць, ‑лучу, ‑лучыш, ‑лучыць; зак.
1.каго. Разм. Прыцягнуць да ўдзелу ў чым‑н.; перацягнуць на свой бок. Дзеду дужа хацелася залучыць да сябе такога спрытнага чалавека, як Марка Балук.Колас.
2.дакаго. Абл. Зайсці, заехаць мімаходам. — Мне чамусьці скрозь здавалася, што вы як-небудзь залучыце да мяне.Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВЯРХО́ЎСКІЯ КНЯ́СТВЫ,
дробныя княствы ў вярхоўях р. Ака ў 2-й пал. 13—16 ст.: Навасільскае, Адоеўскае, Варатынскае, Перамышльскае, Мезецкае, Бялёўскае, Валконскае, Карачаеўскае. Утварыліся ў выніку драблення Чарнігаўскага княства. У пач. 14 ст. вярхоўскія князі — саюзнікі вял.кн.літ.Гедзіміна ў барацьбе супраць татар і Маскоўскага княства, у сярэдзіне 14 ст. — васалы Масквы. Пасля перамогі вял.кн.літ.Альгерда над татарамі ў бітве каля Сініх Вод 1362 Вярхоўскія княствы трапілі пад уплыў ВКЛ, але ў канцы 1360-х г. перайшлі на бок Масквы. У пач. 15 ст. большасць Вярхоўскіх княстваў падначаліў вял.кн.літ.Вітаўт; адносную самастойнасць з вял. князямі ВКЛ захавала Навасільска-Адоеўска-Варатынскае княства. Узмацненне цэнтралізатарскай палітыкі ў ВКЛ выклікала незадаволенасць вярхоўскіх князёў, якія пачалі пераходзіць на боквял.кн. маскоўскага Івана III. У выніку вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1492—94ВКЛ страціла Вярхоўскія княствы. Некат. з іх захаваліся ў Расіі як удзелы да 2-й пал. 16 ст.
Літ.:
Шеков А.В. Верховские княжества: (Краткий очерк полит. истории, XIII — середина XVI вв.). Тула, 1993;
Кром М.М. Меж Русью и Литвой: Западнорус. земли в системе рус.-лит. отношений конца XV — первой трети XVI в. М., 1995.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
inverse
[ɪnˈvɜ:rs]1.
adj.
1) вы́вернуты, пераве́рнуты
2) адваро́тны, супрацьле́глы
inverse ratio — адваро́тная прапо́рцыя
2.
n.
1) супрацьле́гласьць f.
2) адваро́тны бок, кіру́нак
3.
v.t.
1) вываро́чваць, пераваро́чваць
2) супрацьстаўля́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
скатI
1.(наклон) схіл, род. схі́лу м., спад, род. спа́ду м., пака́т, -ту м.;
2.(крыши)бок, род. бо́ка м.; схіл, род. схі́лу м.;
3.горн., гидр., техн. скат, род. ска́та м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
По́лка1 ’кавалак тканіны’, ’пялёнка’ (Ян.), ’пялёнка’ (Жд. 1), ’крысо’ (Сл. Брэс.), ’адно палотнішча (у дзяружцы, мяшку і інш.)’ (ТС), ’посцілка’ (ЛА, 2). Укр.пілка ’полка’, рус.полка ’кавалак тканіны ва ўсю шырыню’, по́лочка ’пярэдняя частка жаночай вопраткі’, славац.polka ’кавалак палатна спавіваць дзіця’, ’адно палотнішча’, балг.полка ’верхняя жаночая вопратка’, ’блуза’. Памяншальная форма ад прасл.*pola, якое ад *polъ ’палова, бок’ (гл. паў-), параўн. польск.poła ’палова’, славац.pola ’полка; крысо’, балг.пола́ ’ніжняя частка вопраткі’, ’палавінка варот’. Гл. пала́.
По́лка2 ’палок у лазні’, ’насціл для сушкі гароху і інш.’ (Ян.). Рус.полка ’паліца’, польск.półka ’тс’. Памянш. да пол2, першапачаткова ’дошка, плашка’; Банькоўскі (2, 689) рэканструюе *polъka ’расколатае напалову бервяно, што служыла паліцай’, што да праслав.*pelti ’раздзіраць на дзве часткі’ з і.-е.*(s)p(h)el‑ ’расколваць’. Ідэнтычнае polъ ’палова; бок, край’, параўн. апо́лак ’крайняя дошка з бервяна’. Гл. паў-, палова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жарт, -у, М -рце, мн. -ы, -аў, м.
1. Забаўная выхадка, востры дасціпны выраз.
На вяселлі гучаў смех і сыпаліся жарты за жартамі.
2. Кароткае апавяданне са смешным, забаўным зместам.
3. Невялікая камічная п’еса.
П’еса-ж. у адной дзеі.
4.у знач.прысл.жа́ртам. Не сур’ёзна, для забавы.
Сказаць жартам.
◊
Без жартаў — усур’ёз.
Жарты на (у) бок — ужыв. як папярэджанне аб пераходзе да сур’ёзнай справы.
Не жарты — пра што-н. важнае.
Не на жарт — вельмі сур’ёзна.
|| памянш.жа́рцік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)