ды
1. союз соед. да, и;
дзень ды ноч — день да (и) ночь;
яны́ ішлі́ ўсё дале́й ды дале́й — они́ шли всё да́льше и да́льше;
2. союз присоед. да;
пайшо́ў снег, ды які́ яшчэ́ снег — пошёл снег, да како́й ещё снег;
3. союз противит. да, но; (после придаточного уступительного — ещё) а;
хо́ча, ды не мо́жа — хо́чет, да (но) не мо́жет;
хоць ён і разу́мны, ды я яго́ не люблю́ — хоть он и умён, а (но) я его́ не люблю́;
4. частица усил. да;
ды вы не бо́йцеся — да вы не бо́йтесь;
ды зрабі́це ж вы гэ́та! — да сде́лайте же вы э́то!;
◊ ды і то́лькі — да и то́лько
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
лічы́ць несов.
1. в разн. знач. счита́ть; (высказывать суждение — ещё) полага́ть; предполага́ть; (за кого, что — ещё) принима́ть;
л. да дзесяці́ — счита́ть до десяти́;
хло́пчык до́бра лі́чыць — ма́льчик хорошо́ счита́ет;
л. гро́шы — счита́ть де́ньги;
лічу́, што мая́ пра́ўда — счита́ю (полага́ю), что я прав;
я лічу́ яго́ сваі́м ся́брам — я счита́ю его́ сво́им дру́гом;
за каго́ ты мяне́ лі́чыш? — за кого́ ты меня́ принима́еш?;
2. в знач. вводн. сл. почита́й, счита́й;
ён, лічы́, ужо́ даро́слы — он, почита́й, уже́ взро́слый;
◊ л. за нішто́ — ни во что не ста́вить;
л. варо́н — счита́ть воро́н;
л. мух — счита́ть мух;
л. дні — счита́ть дни;
кураня́т уво́сень лі́чаць — цыпля́т по о́сени счита́ют
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
су́праць
1. предлог с род. п. про́тив; (при указании на местоположение — ещё) напро́тив;
ха́та с. шко́лы — изба́ про́тив (напро́тив) шко́лы;
ён настро́ен с. мяне́ — он настро́ен про́тив меня́;
с. яго́ спадзява́нняў — про́тив его́ ожида́ний;
ляка́рства с. прасту́ды — лека́рство про́тив просту́ды;
рост праду́кцыі с. міну́лага го́да — рост проду́кции про́тив про́шлого го́да;
2. предлог с род. п. вопреки́ (чему), проти́вно (чему);
зрабі́ць с. сумле́ння — поступи́ть вопреки́ (проти́вно) со́вести;
3. в знач. сказ. про́тив;
хто с.? — кто про́тив?;
4. в знач. сущ. про́тив;
узва́жыць усе́ «за» і «с.» — взве́сить все «за» и «про́тив»;
◊ не с. — не прочь;
гла́дзіць с. шэ́рсці — гла́дить про́тив ше́рсти;
плы́сці с. цячэ́ння — плыть про́тив тече́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
уступі́ць I сов.
1. в разн. знач. вступи́ть;
у. у прафсаю́з — вступи́ть в профсою́з;
у. у шлюб — вступи́ть в брак;
у. у спрэ́чку — вступи́ть в спор;
2. вступи́ть, войти́;
во́йскі ўступі́лі ў го́рад — войска́ вступи́ли (вошли́) в го́род;
3. (стать ногой во что-л.) вступи́ть, ступи́ть;
у. у лу́жыну — ступи́ть в лу́жу;
4. (ступить) наступи́ть;
у. на дыва́н — наступи́ть на ковёр;
◊ у. у строй — вступи́ть в строй
уступі́ць II сов., в разн. знач. уступи́ть;
у. ме́сца — уступи́ть ме́сто;
у. сі́ле — уступи́ть си́ле;
у. мало́дшаму — уступи́ть мла́дшему;
яго́ ве́ды не ўсту́пяць ва́шым — его́ зна́ния не усту́пят ва́шим;
у. тава́р за паўцаны́ — уступи́ть това́р за полцены́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
хапі́ць сов.
1. хвати́ть, схвати́ть, ухвати́ть;
х. за нагу́ — хвати́ть (схвати́ть, ухвати́ть) за́ ногу;
х. ка́мень — хвати́ть (схвати́ть, ухвати́ть) ка́мень;
2. (внезапно поразить) хвати́ть;
яго́ хапі́ў уда́р — его́ хвати́л уда́р;
3. (быть достаточным) хвати́ть;
сіл не хапі́ла — сил не хвати́ло;
гэ́тага хо́піць надо́ўга — э́того хва́тит надо́лго;
4. (о неприятностях) хвати́ть, доста́ться;
матро́сам хапі́ла ў час што́рму — матро́сам хвати́ло (доста́лось) во вре́мя што́рма;
5. разг. (выпить) хвати́ть;
х. ча́рку — хвати́ть рю́мку;
◊ х. це́раз край — хвати́ть че́рез край;
хапі́ла па го́рла — сыт по го́рло;
х. лі́шняга — хлебну́ть ли́шнего;
х. шы́лам па́такі — ухвати́ть ши́лом па́токи;
хапі́ла сумле́ння — хвати́ло со́вести;
хапі́ў з дзе́жкі, што не ба́чыць сце́жкі — посл. хлебну́л ли́шнего
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
засты́ць, ‑стыну, ‑стынеш, ‑стыне; зак.
1. Загусцець, стаць цвёрдым пры ахалоджванні (пра рэчывы). Лой застыў. Смала застыла.
2. Разм. Падмерзнуць, прымерзнуць; пакрыцца лёдам (пра ваду). Тут рачулка зусім не замерзла, толькі, .. запарушаная снегам, застыла. Сачанка.
3. Разм. Моцна змерзнуць, закарчанець. Застыць на марозе. Рукі застылі. // Прастудзіцца. Застыць у дарозе.
4. Астыць, ахаладзець (пра труп).
5. Стаць нерухомым; замерці (звычайна ў якой‑н. позе, у якім‑н. становішчы). Сустрэча была такая нечаканая, што Марылька аж скаланулася і нерухома застыла на месцы. Чарнышэвіч. Маці як несла патэльню на стол, так і застыла з ёю на паўдарозе. Шамякін. // Астацца нерухомым, нязменным (пра выраз твару). Таямнічая ўсмешка з хітрынкай застыла на яго твары. Пестрак. А на твары як застыла, так і не раставала зацятасць і злосць. Адамчык. // перан. Спыніцца ў сваім развіцці. Ведалі і тое, што хлопец не застыў у сваім развіцці, ён працягвае завочна вучыцца ў педінстытуце. Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засы́пацца 1, ‑сы́плюся, ‑сы́плешся, ‑сы́плецца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Трапіць куды‑н., у сярэдзіну чаго-н (пра што‑н. сыпкае). Пясок засыпаўся ў чаравікі. Снег засыпаўся за каўнер.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакрыцца або напоўніцца чым‑н. сыпкім. [Калодзеж] крыху засы́паўся зямлёй, і на дне яго вады было мала. Чорны.
3. чым. Разм. Мець чаго‑н. у вялікай колькасці. Год выдаўся добры. Можна засыпацца хлебам.., атрымаць шмат грошай... Паслядовіч.
засы́пацца 2, ‑сы́плюся, ‑сы́плешся, ‑сы́плецца; зак.
Разм. Аказацца выкрытым; пацярпець няўдачу ў якой‑н. справе. — Прыгадалася Надзя, Ціхан, Сяргей, многія другія... Як пройдзе для іх вобыск! Хоць бы ніхто не засыпаўся! М. Ткачоў. // Выявіць няўменне, няведанне ў чым‑н. Засыпацца на экзамене.
засыпа́цца 1, ‑а́юся, ‑а́ешся, ‑а́ецца; незак.
1. Незак. да засы́пацца 1.
2. Зал. да засыпа́ць 1.
засыпа́цца 2, ‑а́юся, ‑а́ешся, ‑а́ецца.
Незак. да засы́пацца 2.
засыпа́цца 3, ‑а́юся, ‑а́ешся, ‑а́ецца.
Незак. да заспацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
згарну́ць, згарну, згорнеш, згорне; зак., каго-што.
1. Скласці, скруціць што‑н., загінаючы краі. [Жанчына] згарнула хустку, у якую было загорнута дзіця, і, узяўшы яе, як бяруць дзяцей, хутка пайшла па дарозе назад. Шамякін. Сяброўкі згарнулі ватнік у скрутак і параілі аднесці яго ціхенька дамоў. Машара. // Загарнуць, закрыць. Згарнуць газету. □ Аліна згарнула кніжку. Кулакоўскі.
2. Разм. Зрабіць што‑н. скручваннем. [Якаў] выняў партабак, згарнуў папяросу і падаў партабак брату. Чарнышэвіч. Многія падаюць Стрыжаку капшукі з тытунём, але той паказвае, што сам згарнуць не можа — рукі звязаны. Вітка.
3. Зграбаючы, сабраць у адно месца. Згарнуць збожжа ў кучу. □ Адразу ж захліпнуўся і сціхнуў гармонік, гулякі згарнулі ў кучу сваё даміно, заціх гоман. Краўчанка.
4. перан. Паменшыць, скараціць (у колькасці, памерах, працягласці і пад.). Згарнуць будаўніцтва. // Часова скараціць або спыніць дзейнасць чаго‑н. Згарнуць прадпрыемства.
5. Склаўшы, надаць якое‑н. становішча (рукам). Ксавэр згарнуў рукі і стаў над Адамам. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
згу́ба, ‑ы, ж.
Разм.
1. Смерць, гібель. Зберагчы ад згубы. □ Гамлет і Афелія кахаюць адзін другога і ў той жа час ускосна вядуць адзін аднаго да згубы. Лужанін. Малады вяпрук адстаў ад чарады, што бегла ад галоднай згубы. А. Вольскі. Не баяцца болей згубы Тут звяры. Пахавалі льва пад дубам Ля гары. Шушкевіч. // Знішчэнне. Жыць без лесу не магу на свеце — У вялікім перад ім даўгу. Лес хаваў не раз мяне ад смерці, Я яго ад згубы сцерагу. Непачаловіч. // Страта. — Няўдача, — адказаў дзядзька. — Косцік новую шапку пасеяў. .. Пачуўшы пра згубу, бацька сярдзіта паківаў пальцам, але надта не сварыўся. С. Александровіч.
2. Тое, што з’яўляецца прычынай гібелі або няшчасця для каго‑, чаго‑н. Марозы — згуба для кветак. □ — Карты — гэта згуба, бацюшка. Пальчэўскі.
3. Тое, што згублена, страчана. Дык прабач жа цяпер, мая згуба, Што з табой часта бачуся ў сне, Што халодныя рукі нялюбай Абдымаюць бясстрасна мяне. Смагаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знайсці́ся, знайдуся, знойдзешся, знойдзецца; пр. знайшоўся, ‑шлася, ‑лося; зак.
1. Аказацца выяўленым у выніку пошукаў; адшукацца (пра каго‑, што‑н. згубленае, страчанае і пад.). Добра, што знайшоўся нарэшце Тол[еў] брат, але ж яна, Валя, па-ранейшаму гэтак жа непакоіцца за Толю, як і яго родны брат. Якімовіч. [Люба] стала чуць у сабе патрэбу быць блізка да Рыльскага, быццам тут знайшлося тое, чаго яна апошні час шукала сярод людзей. Чорны.
2. Аказацца ў наяўнасці, выявіцца. Пры раненым не знайшлося дакументаў. Васілевіч. У атрадзе знайшліся танкісты з былых акружэнцаў, і машыну ўключылі ў спіс партызанскага ўзбраення. Шчарбатаў. // Іран. Аб’явіцца, заявіцца. Барыс злёгку паціснуў плячамі: бач, дабрадзей знайшоўся. М. Ткачоў.
3. Сцяміць, зразумець, што трэба рабіць, сказаць і пад. — Не ўмею танцаваць, — нарэшце знайшоўся я, каб што-небудзь адказаць у сваё апраўданне. Гамолка. / з займ. «што» у знач. злучальнага слова. [Лявон] разгубіўся і не знайшоўся адразу, што адказаць. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)