1. Уціхамірыць, утаймаваць. Не пераставаў надрывацца ад брэху сабака. — Ды ўціш ты [Пеця] яго, бо схаплю які кол... — узлаваўся Грыша.Місько.
2. Палегчыць або суняць (пра боль, хваробу). Адзін дзед, які і летам спаў на печы, доўга яшчэ круціўся .., не мог уцішыць павольны кашаль...Мележ.Далёка ты яшчэ, далёка, матуля родная мая, і ў горкай долі адзінокай не ўцішыш болю аніяк.Машара.// Суцішыць, супакоіць (пачуцці, перажыванні і пад.). Уцішыць хваляванні. □ І трэба, наогул, зазначыць, што ніхто, як простая сялянская душа, не патрапіць так знайсці тыя добрыя словы і выразы, што гаюча ідуць да другой душы, каб уцішыць і заспакоіць яе раны.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аказа́ццаIсов. оказа́ться;
ён ~ўся знаёмым — он оказа́лся знако́мым
аказа́ццаIIсов.
1. (сказать что-л.) пода́ть го́лос; (с отрицанием — ещё) сло́вом не обмо́лвиться;
не́хта ~за́ўся з друго́га пако́я — кто́-то по́дал го́лос из друго́й ко́мнаты;
маўча́ў уве́сь час і не ~за́ўся — молча́л всё вре́мя и сло́вом не обмо́лвился;
2. (откликнуться на зов) отозва́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
übersetzen
I übersetzen
1.
vt (überA) перапраўля́ць, пераво́зіць (каго-н., што-н. на другі бок)
2.vi(s) перапраўля́цца (на другі бок)
II übersétzen
vt
1) пераклада́ць (на іншую мову)
ins Déutsche ~ — перакла́сці на няме́цкую мо́ву
2) выклада́ць (у другой форме)
ein Gedícht in Prósa ~ — вы́класці верш у про́зе
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
перайсці́сов.
1.в разн. знач. перейти́;
п. ву́ліцу — перейти́у́лицу;
п. ў другі́ пако́й — перейти́ в другу́ю ко́мнату;
п. да друго́й тэ́мы — перейти́ к друго́й те́ме;
п. на другі́ курс — перейти́ на второ́й курс;
у кастры́чніку 1917 го́да ўла́да перайшла́ ў ру́кі працо́ўных — ист. в октябре́ 1917 го́да власть перешла́ в ру́ки трудя́щихся;
у белару́скую мо́ву перайшло́ мно́га слоў з ру́скай мо́вы — в белору́сский язы́к перешло́ мно́го слов из ру́сского языка́;
п. на бок праці́ўніка — перейти́ на сто́рону проти́вника;
во́йскі перайшлі́ ў наступле́нне — войска́ перешли́ в наступле́ние;
п. з мясно́й е́жы на мало́чную — перейти́ с мясно́й пи́щи на моло́чную;
2.: няха́й лепш маё пяро́йдзе лу́чше я свои́м поступлю́сь;
◊ п. даро́гу — (каму) перейти́ доро́гу (кому);
п. Рубіко́н — перейти́ Руби́кон
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
4. (побывать в разное время — о многих) перебыва́ть;
ко́лькі тут наро́ду ~ну́лася! — ско́лько здесь наро́ду перебыва́ло!;
◊ п. ўве́рх дном — переверну́ться кве́рху дном;
~ну́ўся б у труне́ — переверну́лся бы в гробу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ме́рзнуць ’адчуваць холад’, ’гінуць ад марозу’, ’рабіцца халодным, дубець’ (ТСБМ, Яруш., ТС, Сл. ПЗБ), мёрзлы ’зацвярдзелы, сапсаваны ад марозу’, ’вельмі халодны’ (ТСБМ). Укр.ме́рзнути, рус.мёрзнуть, ст.-рус.мьрзнути, польск.marznąć, каш.mʼařǫc, н.-луж.marznus, в.-луж.mjerznyc, чэш.mrznout, славац.mrznuť, славен.mŕzniti, серб.-харв.мр̏знути, макед.мрзне, балг.мръзна, ст.-слав.мръзнѫти. Прасл.mьrznǫti, якое з’яўляецца інхаатывам ад mьrzěti: ст.-бел.меръзки(й), меръзокъ (спачатку) ’халодны’, потым ’гадкі, агідны, брыдкі, непрыстойны’ (Булахаў, Гіст., 130–131), рус.мерзкий, серб.-харв.мр̏зак, чэш., славац.mrzký, mrziti і г. д., аснова якога з’яўляецца другой ступенню кораня morz‑ (гл. мароз). Зычны ‑z‑ у ёй узыходзіць да і.-е.*‑g̑‑ у аснове *merg̑‑, параўн. ірл.meirc ’згорнуты ў складкі’, с.-в.-ням.murc > новав.-ням.morsch ’гнілы, стары, трухлявы, паморхлы’ (Скок, 2, 472–3). Аб прагерм.marzjan — пранікненні з прасл.mьrzěti, morziti гл. Мартынаў (Лекс. взаим., 218–220). Гл. таксама мерзці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сныха́ ‘жывая бойкая дзяўчына’ (Бяльк.). Зыходзячы з дыялектнай фанетыкі, гэта рэдкі выпадак фіксацыі на беларускай моўнай тэрыторыі прасл.*snъxa ‘нявестка, жонка сына’, параўн. укр.дыял.сно́ха, рус.сноха́, стараж.-рус.снъха, польск.дыял.sneszka, старое snecha, чэш.snacha, серб.-харв.сна̀ха ‘братава або сынава жонка’, славен.snaha, sneha, балг.снъха́, макед.снаа, ст.-слав.снъха; роднаснае ст.-інд.snusā́, грэч.νυός, лац.nurus, ст.-ісл.snor, ст.-англ.snoru, ст.-в.-ням.snur, ням.Schnur, што ўзыходзяць да і.-е.*snusós ‘радавая сувязь’, адкуль форма ж. р. *snusa < sneu̯‑ ‘звязваць, злучаць’, гл. аснова, снаваць. Менш верагодна вывядзенне *snusā́ з і.-е.*sūnu‑sū‑ ‘сынава жонка’. Гл. Трубачоў, История терм., 131 і наст.; Глухак, 568; Шаўр, Etymologie, 60–62 (аддае перавагу другой версіі); Фасмер, 3, 700; ЕСУМ, 5, 337–338. Семантыка беларускага слова пярэчыць пазнейшаму запазычанню з рускай мовы і, не выключана, узнаўляе першаснае значэнне снаваць ‘хутка рухацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АСКАРЫДО́З,
інвазійная хвароба свіней і чалавека, якая выклікаецца аскарыдамі. Пашкоджваецца тонкі кішэчнік (дарослыя паразіты) і парэнхіматозныя органы (лічынкі). Лічынкі ў кішэчніку выходзяць з яец аскарыдаў, якія заглынаюцца з вонкавага асяроддзя, з крывёй заносяцца ў печань, потым у лёгкія, ротавую поласць і зноў у кішэчнік. Праз 1,5—2 мес яны развіваюцца ў дарослых паразітаў.
У жывёл часцей хварэе маладняк да 6—7 месячнага ўзросту. Павышаецца т-ра цела, пагаршаецца апетыт, пачашчаецца дыханне, паяўляюцца кашаль, ірвота, панос, часам — сутаргі, на скуры можа быць высыпка. У чалавека адрозніваюць 2 стадыі: раннюю — міграцыйную і познюю — кішачную. Першая часцей праходзіць бессімптомна. Пры другой (кішачнай) адзначаюцца моташнасць, недамаганне, болі ў страўніку, слінацячэнне, пагаршэнне апетыту, галаўны боль, галавакружэнне, павышаная стамляльнасць. Пры множнай інвазіі дзеці ў сне скрыгочуць зубамі; у іх можа ўзнікаць бранхіт, астматычнае ўдушша, малакроўе, нервовасць, рассеянасць. Магчымы ўскладненні: гнойны халецыстыт, абсцэс печані, перытаніт, сепсіс, панкрэатыт, апендыцыт; закупорка клубком аскарыдаў прасвету кішэчніка можа выклікаць непраходнасць кішэчніка. Лячэнне праводзіць урач.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АДПАВЕ́ДНАСЦІ ПРЫ́НЦЫП,
агульнаметадалагічны прынцып развіцця навукі, які патрабуе, каб кожная новая тэорыя, што прэтэндуе на больш глыбокае апісанне аб’ектыўнай рэальнасці на больш шырокую вобласць прымянення, чым старая, уключала апошнюю як свой асобны гранічны выпадак. Адлюстроўвае дыялектыку працэсу пазнання, пераходу ад менш поўнай да больш поўнай ісціны і пры гэтым змена адной прыродазнаўча-навук. тэорыі другой выяўляе не толькі розніцу, але і сувязь, пераемнасць паміж імі, якая можа быць выражана з матэм. дакладнасцю. Адпаведнасці прынцып сфармуляваны Н.Борам пры стварэнні першапачатковай квантавай тэорыі атама і яго спектраў (1913). Паводле адноснасці прынцыпу фіз. вынікі квантавай механікі ў гранічным выпадку вял. квантавых лікаў супадаюць з вынікамі класічнай тэорыі; квантава-мех. апісанне фіз. аб’ектаў павінна пераходзіць у класічнае пры h → 0 (h — Планка пастаянная); хвалевая оптыка — у геам. пры λ → 0, дзе λ — даўжыня хвалі; законы рэлятывісцкай механікі — у законы класічнай пры скарасцях руху v << c, дзе c — скорасць святла ў вакууме.