Ізне́цількі ’раптам, нечакана, знянацку’ (Бяльк.), зьне́ціўка, зьняце́йку ’тс’ (Бяльк.). Рус.смал.зне́цильку ’тс’. Мяркулава (Этимология, 1977, 88–92) звязвае са ст.-рус.нецевенье, нецевелье ’прытомнасць’ (< прасл.*nečevenьje, *nečevelь), якое захавалася ў пск., смал. і калуж. гаворках. Сюды ж бел.зьнячы́вілі ’несвядома; кулём, стрымгалоў’ (Байк. і Некр., Бяльк.), знечи́вили (Нас.), знячэ́ўку ’знянацку, нечакана; выпадкова, мімаволі’ (ТСБМ), смал.знечи́виле ’несвядома, неабдумана’, укр.знече́вʼя ’нечакана, знянацку’ (Грынч.), да якіх Мяркулава прыцягвае бел.дыял.чо́віць рупіцца, дбаць’. Семантычная трансфармацыя ’непрытомнасць’ → ’раптам, нечакана’ праз ступень ’несвядома’, якую адлюстроўвае бел.зьнячы́вілі. Аднак Мяркулава не ўлічвае існаванне форм з ‑т‑; зах.-рус.зне́тику, зне́тики ’знянацку, раптам, нечакана’, укр.зне́телькі ’тс’ (Грынч.). Ці не сюды рус.пск., цвяр.изне́тить ’знішчыць, звесці; прамантачыць’, пск., цвяр., арханг., паўн.-дзвін.изне́титься ’разбурыцца; знікнуць; знішчыцца’, пск., цвяр., зах.-бранск.зне́титься ’збяднець, згалець; знікнуць’, вяц.изне́товать ’страціць, зрасходаваць; звесці’, маск.из‑не́ту ’без прычыны’, якія паказваюць на магчымую сувязь са ст.-рус.нетъ?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
síchten
I
vt caртава́ць, прасе́йваць; наво́дзіць пара́дак (у чым-н.)
II
vtра́птам уба́чыць, угле́дзець
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
узду́мацца, ‑аецца; безас.зак.
Нечакана, раптам прыйсці ў галаву, захацецца. [Яраш] не разумеў самога сябе — чаму раптам уздумалася адгаворваць сябра ад такой пачэснай і высакароднай справы?Шамякін.[Хлапчуком] проста хацелася пабегаць па маёнтку там, дзе ўздумаецца.Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ра́пма прысл. ’неабдумана’ (лельч., Нар. лекс.). Вынік дээтымалагізацыі зыходнага раптам (гл.), аформленага прыслоўным суфіксам ‑ма па тыпу па́рма ’парай (коней)’ (гл. Карскі 2-3, 67): *ра́птма са спрашчэннем збегу зычных і далейшым семантычным развіццём, параўн. рапта́мі ’нечакана’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
nuż
1.часцей у спалучэнні з a:
a nuż — а раптам; а што, калі;
a nuż nie przyjdzie? — а раптам ён не прыйдзе?;
a nuż się uda? — а раптам атрымаецца?;
2. давай, ну;
a mały nuż wrzeszczeć — а малы давай крычаць; а малы як закрычыць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
рызыко́ўнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць рызыкоўнага, смеласць. [Сімон] раптам прыціх, страціў сваю звычайную рызыкоўнасць.Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вато́ ’нядаўна, зусім нядаўна’ (Янк. II); ’хутка’ (Жд.: «Вато́ я вы́йду, пачака́й»). Здаецца, адпавядае рус.вот ’вось’ у розных дыял. формах: во́та, во́то. Не выключаецца і паходжанне ад *въ то (параўн. чэш.vtom ’у гэты момант; але вось; раптам’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сірэ́на, -ы, мн. -ы, -рэ́н, ж.
1. У грэчаскай міфалогіі: марская істота ў выглядзе жанчыны з хвастом рыбы, якая сваім мілагучным спевам заваблівала маракоў у гібельныя месцы.
2.мн. Атрад водных млекакормячых, якія жывуць у цёплых морах і рэках.
3. Прыбор для атрымання гукаў рознай вышыні (спец.).
4. Прыстасаванне для падачы рэзкіх, моцных гукавых сігналаў, а таксама гукі, якія падаюцца такім прыстасаваннем.
Раптам завыла с. аўтамашыны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сві́рнік, ‑а, м.
Абл. Свіронак. І раптам у сваім двары.. [бацька] убачыў адчыненыя дзверы свірніка.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
out of a blue sky, out of a clear sky
ра́птам, зьняна́цку, нечака́на, як гром зь я́снага не́ба
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)