рэнтге́н, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Нябачныя прамяні, якія з’яўляюцца кароткімі электрамагнітнымі хвалямі, здольнымі пранікнуць цераз непразрыстыя прадметы. // Прасвечванне гэтымі прамянямі. Рэнтген паказаў працэс у лёгкіх. Шамякін.
2. ‑а. Апарат для прасвечвання рэнтгенаўскімі прамянямі. Устаноўка рэнтгена.
[Ад уласн. імя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
набі́цца, -б’ю́ся, -б’е́шся, -б’е́цца; -б’ёмся, -б’яце́ся, -б’ю́цца; -біся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пранікнуць куды-н., запоўніць што-н. (пра пясок, пыл і пад.).
Снег набіўся за каўнер.
2. Сабрацца ў вялікай колькасці дзе-н. (разм.).
Многа народу набілася ў клуб.
3. Напрасіцца, навязацца (разм.).
Н. ў сябры.
|| незак. набіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
залі́цца¹, -льюся, -лье́шся, -лье́цца; -льёмся, -льяце́ся, -лью́цца і -лію́ся, -ліе́шся, -ліе́цца; -ліёмся, -ліяце́ся, -лію́цца; -ліўся, -ліла́ся, -ло́ся; -ліся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра вадкае: пранікнуць куды-н.
Вада залілася за каўнер.
2. перан. Пакрыцца чым-н., што выступіла на паверхню.
З. чырванню.
3. Захлынуцца (разм.).
Плаваць не ўмеў і заліўся.
|| незак. заліва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
праня́ць, прайму́, про́ймеш, про́йме; праня́ў, -няла́, -ло́; праймі; праня́ты; зак.
1.(1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што. Прабраць, пранікнуць усярэдзіну.
Сырасць праняла мяне наскрозь.
Праняў холад.
2. перан., каго. Моцна падзейнічаць на каго-н.
Нічым яго не проймеш.
Гэта гора праняло ўсіх да слёз.
3. безас., каго. Пранесці (пра панос; разм.).
|| незак. прайма́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
углы́біцца, -блюся, -бішся, -біцца; зак., у што.
1. Зайсці ў глыбіню чаго-н. або капаючы, рыючы, пранікнуць глыбей у зямлю.
У. ў лес.
Будаўнікі метро ўглыбіліся на дзесяць метраў у зямлю.
2. перан. Засяроджвацца, цалкам аддацца чаму-н.; унікнуць у тонкасці чаго-н.
У. ў аналіз твора.
|| незак. углыбля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.
|| наз. углыбле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
умяша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак., у што.
1. Пранікнуць куды-н., змяшацца з чым-н.
У. у натоўп.
2. Стаць удзельнікам чужой справы; увязацца.
У. у размову.
3. Прыняць удзел у якой-н. справе з мэтай змены яе ходу.
У канфлікт прыйшлося ў. дырэктару.
|| незак. уме́швацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. умяша́нне, -я, н.
Узброенае ў.
Хірургічнае ў. (аперацыя).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упі́цца¹, уп’ю́ся, уп’е́шся, уп’е́цца; уп’ёмся, уп’яце́ся, уп’ю́цца; упі́ўся, -піла́ся, -ло́ся; упі́ся; зак., у каго-што.
Моцна, глыбока пранікнуць, уваткнуцца, увайсці ў што-н. (чым-н. вострым, тонкім).
П’яўка ўпілася ў цела.
У. зубамі ў мяса.
Сякера ўпілася ў дрэва.
У. вачамі ў каго-н. (перан.: пільна, не адрываючыся, пачаць глядзець на каго-н.).
|| незак. упіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прася́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Пранікнуць куды‑н. праз што‑н. [Цемра] намагалася прасякнуць усюды. Дзяргай.
2. перан.; што (звычайна ў форме дзеепрым. зал. пр.). Напоўніць якім‑н. пачуццём, ідэяй. Уся .. творчасць [Я. Купалы] прасякнута ідэяй служэння народу, сцвярджэннем правоў працоўнага чалавека. Івашын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́ркнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм. Імклівым спрытным рухам пранікнуць куды‑н., схавацца дзе‑н.; шмыгнуць. У норку ля ракіты юркнула палявая мышка. Даніленка. Валодзя па баразне, каля градак, падышоў да хаты, пераступіў невысокі плоцік і юркнуў у сенцы. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уці́снуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ні́ся; зак.
1. Паглыбіцца, улезці ў глыб, унутр чаго-н.
У. ў зямлю.
2. З цяжкасцю ўвайсці, пранікнуць у што-н. цеснае, запоўненае.
У. ў аўтобус.
3. Цесна абвязаць сябе чым-н. (разм.).
У. папружкай.
4. перан. Якім-н. чынам уладкавацца куды-н. (разм.).
Уціснуўся ў каледж.
|| незак. уціска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)