Брак 1 ’нястача’ (Сцяшк. МГ, БРС, Яруш., Сцяшк., Шат.). Укр. брак ’тс’. Запазычанне з польск. brak ’тс’ (а гэта з с.-н.-ням. brak ’тс’); гл. Бернекер, 80; Брукнер, 38; Фасмер, 1, 206; Слаўскі, 1, 41; Рудніцкі, 191; Шалудзька, Нім., 22. Таксама бел. бракава́ць ’не хапаць’, укр. бракува́ти < польск. brakować; Рыхардт, Poln., 36; Кюнэ, Poln., 46. Параўн. яшчэ Булыка, Запазыч., 48.

Брак 2 ’дэфект’, бракава́ць. Рус. брак, бракова́ть, укр. брак, бракува́ти. Праз польск. brak, brakować з с.-н.-ням. brak ’дэфект, недахоп’ (параўн. ням. brechen ламаць’). Бернекер, 80; Фасмер, 1, 206; Рудніцкі, 191; Рыхардт, Poln., 36; Кюнэ, Poln., 46; Брукнер, 38; Слаўскі, 1, 41. Выходзіць, што гэта слова таго ж паходжання, што і брак 1 але развіццё семантыкі ішло рознымі шляхамі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Будава́ць (з XV ст., Булыка, Запазыч; БРС, Інстр. III, Гарэц., Бяльк., Інстр. I), будова́ты (Бесар., Булг.). Укр. будува́ти, рус. (ст., XVII ст.) будова́ть. Запазычанне з польск. budować (якое з с.-в.-ням. būden, гл. Лер-Сплавінскі, JP, 22, 111–117 (= Studia, 181–183); Слаўскі, 1, 48; Фасмер, 1, 230; Агіенка, РФВ, 66, 361; Рыхардт, Poln., 37; Шалудзька, Нім., 23. Але Рудніцкі (1, 238) лічыць дзеяслоў будава́ць (укр. будува́ти) вытворным ад бу́да́. Неверагодна Махэк₂, 61–62: budovati — гэта зах.-слав. скарачэнне старога дзеяслова тыпу *oborudovati (рус. обору́довать). Простыя фармальна будо́ва (БРС, Касп.; здавалася б, ад будава́ць), укр. будо́ва, польск. budowa не маюць, аднак, словаўтваральнай матывацыі (бо тып будо́ва < будава́ць не існуе ў слав. мовах). Як думае Лер-Сплавінскі, Studia, 184–185, зыходным быў (польскі) тып dobudówka, przybudówka, адкуль другаснае dobudowa… і, нарэшце, budowa. Таму будо́ва, мабыць, таксама з польскай мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ЛАНГЕДО́К

(Languedoc),

гістарычная вобласць і сучасны эканам. раён на Пд Францыі; на 3 ад ніжняга цячэння р. Рона паміж Цэнтр. масівам, узбярэжжам Міжземнага м. і Пірэнеямі. На тэр. Л. дэпартаменты Усх. Пірэнеі, Од, Эро, Гар, Лазер і частка некалькіх суседніх. Пл. 42,1 тыс. км​2. Нас. каля 2,5 млн. чал. (1995). Гал. горад Тулуза. Гал. раён вінаградарства і вінаробства. Прам-сць: харч., лёгкая, маш.-буд., металаапр., нафтаперапрацоўчая. Асн. прамысл. цэнтры — цэнтры дэпартаментаў: гарады Тулуза, Перпіньян, Нім, Каркасон, Манпелье, Манд; г. Маркуль — цэнтр атамнай прам-сці. Невял. здабыча вугалю і баксітаў. Турызм.

З канца 2 ст. да н.э. рым. правінцыя Нарбонская Галія, з 5 ст. пад уладай вестготаў. У 720 захоплены арабамі, у сярэдзіне 8 ст. — франкамі. У сярэдзіне 9 ст. на тэр. Л. ўзнікла Тулузскае графства, у 10—11 ст. буйная феад. дзяржава на Пд Францыі. У 12—13 ст. цэнтр ерэтычнага руху. Пасля Альбігойскіх войнаў 1209—29 далучаны да франц. кароны (канчаткова ў 1271). Меў правы самакіравальнай правінцыі, з 14 ст. правінцыяльныя штаты, з 1420 парламент. У 16 ст. ў час рэлігійных войнаў значную частку Л. захапілі гугеноты. У 17 ст. пры АЖ.Рышэльё самакіраванне скасавана. У 17—18 ст. цэнтр антыфеад. руху. У 1791 падзелены на дэпартаменты.

т. 9, с. 117

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Бу́да ’кібітка, верх павозкі; буда, пакрыццё ад дажджу над возам; будан, панура і да т. п.; крыты вазок’ (Нас., Касп., Шат., Бесар., Бяльк., Янк. II, БРС, Яшкін). Вядомае з XVI ст. (Булыка, Запазыч.) у значэнні лясная смалакурня; будка’. З іншым націскам буда́ ’тс’ (Др.-Падб.), ’будка для сабакі’ (Сцяшк. МГ), ’будка над ямай, дзе ляжыць бульба’ (Сцяшк.), ’будан; дрэнны жылы будынак’ (слаўг., Яшкін). Вытворнае: бу́дка. Рус. бу́да, бу́дка, укр. бу́да, бу́дка. Запазычанне з польск. buda ’тс’, а гэта з с.-в.-ням. būde (buode). Аб польскім слове падрабязна Лер-Сплавінскі, JP, 22, 111 і наст. Гл. таксама Слаўскі, 1, 48; Кохман, Kontakty, 104; Фасмер, 1, 230; Бернекер, 96; Праабражэнскі, 1, 50; Шанскі, 1, Б, 211; Шалудзька, Нім., 23; Рыхардт, Poln., 37; Кюнэ, Poln., 47. Рудніцкі, 234 (услед за Р. Смаль–Стоцкім), думае пра непасрэднае запазычанне з с.-в.-ням. Вельмі няпэўнай з’яўляецца версія (Махэк₂, 61–62) пра паходжанне слав. *buda ад слав. (!) *budovati (< *oborudovati). Да с.-в.-ням. buode і яго герм. сувязей гл. Клюге, 108 (пад Bude).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сярэ́дні

1. в разн. знач. сре́дний;

с. па́лец — сре́дний па́лец;

с. сын — сре́дний сын;

~няя велічыня́ — сре́дняя величина́;

~няе арыфметы́чнае — мат. сре́днее арифмети́ческое;

~няе ву́ха — анат. сре́днее у́хо;

2. (не ниже среднего уровня) уме́ренный;

~нія патрабава́нні — уме́ренные тре́бования;

3. (не очень значительный) сре́дний, посре́дственный;

~нія здо́льнасці — сре́дние (посре́дственные) спосо́бности;

4. (находящийся в средине — о предмете) середи́нный, среди́нный; сре́дний;

~няе акно́ — середи́нное (сре́днее) окно́;

○ ~няя шко́ла — сре́дняя шко́ла;

~нія вякі́ — ист. сре́дние века́;

◊ у ~нім — в сре́днем;

вышэ́й (ніжэ́й) ~няга — вы́ше (ни́же) сре́днего;

не́шта ~няе — не́что сре́днее

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

апо́шні в разн. знач. после́дний;

~няя інста́нцыя — после́дняя инста́нция;

за а. час — за после́днее вре́мя;

а. ў чарзе́ — после́дний в о́череди;

а. тэ́рмін — после́дний срок;

◊ ады́грываць не ~нюю ро́лю — игра́ть не после́днюю роль;

а. з магіка́н — после́дний из могика́н;

~няе сло́ва — (чаго) после́днее сло́во (чего);

~няя гадзі́на — после́дний час;

да ~няй кро́плі (ка́плі) крыві́ — до после́дней ка́пли кро́ви;

да (~няй) ні́ткі — до (после́дней) ни́тки;

з ~ніх сіл — из после́дних сил;

да ~няй ступе́ні — до после́дней сте́пени;

~няя во́ля — после́дняя во́ля;

са́мы а. чалаве́к — са́мый после́дний челове́к;

а. час (наста́ў) — после́дние времена́ (наста́ли);

а. крык мо́ды — после́дний крик мо́ды;

а. шлях — после́дний путь;

~няя спі́ца ў калясні́цы — после́дняя спи́ца в колесни́це;

да ~няга — до после́днего;

адда́ць а. доўг — отда́ть после́дний долг;

спаць (засну́ць) ~нім сном — спать (засну́ть, усну́ть) после́дним сном;

да ~няга дыха́ння — до после́днего вздо́ха;

а. гра́дус — из рук вон пло́хо, после́дняя сте́пень; после́днее де́ло;

пе́ршы і а. раз — пе́рвый и после́дний раз

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)