церабі́цца, цераблюся, цярэбішся, цярэбіцца; незак.
1. Рабіць дробныя, частыя рухі рукамі і нагамі (пра чалавека), канечнасцямі (пра жывёлу), вызваляючыся ад каго‑, чаго‑н., з чаго‑н. Мухі старанна ўвіхаюцца каля яго і рады, што Петрык не вельмі цярэбіцца. Крапіва. Царкоўны стараста.. стаяў і спакойна пазіраў, як Мадэст церабіўся ў гразі і не мог вывалачы з балота ног. Колас. Недзе з алешыны, з камля, падала на ваду і бездапаможна церабілася чорная малюсенькая мурашка. Адамчык.
2. Чысціцца дзюбай (пра птушак). [За канавай] сядзела і церабілася чародка белых качак. Ракітны.
3. Абл. З цяжкасцю, намаганнямі ісці, рухацца. [Партызаны] сталі асцярожна церабіцца да азярка. Навуменка. Неяк раз, толькі пачынала днець, Мірон церабіўся дамоў — паспець звесці вочы, пакуль маці пачне штурхаць пад бок. Кудравец.
4. Зал. да церабіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жамярва́ ’галота (пра дзяцей)’ (Сцяц.). Утворана ад асновы жамяра́ 2 (гл.) з суфіксам ‑в‑a, які мае зборнае значэнне. Параўн. Карскі 2-3, 24; Сцяц., Афікс. наз., 202: дзятва, пацанва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жгерну́ць ’куснуць, пекануць (пра ката)’ (КСТ). Параўн. укр. шкі́рити ’шчэрыць’. Відаць, экспрэсіўнае азванчэнне кораня *šker‑/*sker (> шчэрыць, гл.), магчыма, пад уздзеяннем жгаць (гл), да якога прыяднаўся суфікс аднакратнага дзеяння ‑ну‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Не́тка ’бядняк’ (Нас., Касп.). Да нет (гл.), параўн.: ён у нашым сяле такі нетка, што не з чым у прут [-млын] паехаць (там жа) і рус. нетка ’пра што-небудзь адсутнае*
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́сліць (іран.) ’думаць, меркаваць’ (Нас.). З рус. пск., цвяр., смал. муслить ’тс’, муслять ’мудрыць’ складае адзін арэал. Утварылася як кантамінацыя лексем мыслить і мусолить. Пра апошняе гл. Фасмер (3, 16).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Надыха́нка ’хлеб з цеста, замешанага грэцкай мукой на аржаной рошчыне’ (мядз., Нар. сл.). Відаць, да дыхаць ’падыходзіць, уздымацца (пра хлеб)’, семантычная паралель — пышка, пышны ад пыхаць (гл. Фасме, 3, 422).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́кальны ’упарты, свавольнік, разбэшчаны, дураслівы, непаслухмяны (пераважна пра дзяцей падросткаў)’ (бялын., Янк. 3.). З *на‑коль‑ны, да кол, г. зн. ’варты, каб пасадзіць яго на кол’, параўн. накольнік (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Крэкта́ць 1 ’пра жаб’ (ДАБМ). Гл. крактаць. Параўн. Лаўчутэ, Балтизмы, 143.
◎ Крэкта́ць 2 ’гусцець’. Разглядаецца як балтызм. Параўн. літ. krekti ’тс’ (Грынавецкене і інш., LKK, 16, 180; Лаўчутэ, Балтизмы, 143).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Макроцце, макраццё, мыкраццё ’макрата’ (зб.), ’пра што-небудзь мокрае, набраклае вадой’ (ТСБМ; слаўг., Яшк., бялын. Нар. сл.), утворана ад макрат‑а і суф. зборнасці і абстрактнасці ‑ьje. Да мокры (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́бздыкнуць, ву́бздыкнуць ’раптоўна выскачыць (пра вяроўку з рук і пад.)’ (КСТ), ву́біздыкнуцца ’вырвацца’ (КСТ). Відаць, ад гукапераймальнага бздык! (біздык!), параўн. польск. bzdęk, якія служаць для перадачы раптоўных рухаў і гукаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)