Д,
пятая літара бел. і некаторых інш. слав. алфавітаў. Паходзіць з кірыліцкай Д («дабро»), што ўзнікла на аснове грэка-візант. устаўнай Δ («дэльта»), У старабел. графіцы абазначала гукі «д», «д’», «дз’» («вода», «день», «людзи»), мела таксама лічбавае значэнне «чатыры». У 16 ст. акрамя рукапіснай набыла друкаваную форму. У сучаснай бел. мове абазначае шумны звонкі выбухны пярэднеязычны гук «д» («дарога», «дуброва»), а перад глухімі зычнымі і на канцы слоў — парны да яго па звонкасці-глухасці гук «т» («кладка», «сад»). Уваходзіць у склад дыграфаў «дж» («ураджай») і «дз» («дзіва»).
А.М.Булыка.
т. 5, с. 556
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ДАВЫ́Д-ГАРАДО́ЦКІ ЗА́МАК.
Існаваў у 14—18 ст. на р. Гарынь у Столінскім р-не Брэсцкай вобл. Узнік на месцы стараж. дзядзінца Давыд-Гарадка. Паводле інвентара 1605 на ўзбраенні замка былі бронзавыя і жалезныя гарматы, марціркі, гакаўніцы, парахаўніцы і інш. У вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 замак у вер. 1655 быў узяты рус. войскам. Інвентары Давыд-Гарадка 1670 і 1675 паведамляюць пра існаванне 2 замкаў — Верхняга і Ніжняга, замкі былі абгароджаны дубовым парканам. У час Паўн. вайны 1700—21 яны моцна пацярпелі і паступова страцілі ваен. значэнне.
т. 5, с. 568
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Вады́р ’пухір’ (БРС); ’вадзяны пухір ад апёку’ (Бір., Бір. Дзярж.); ’гуз, пухір’ (КСТ). Да ва́дзіць, магчыма. Значэнне ’вадзяны пухір’ указвае і на сувязь з вада́; параўн. вадзя́нка ’вадзяны пухір’. У слове можна бачыць кантамінацыю валдыр і вада.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́бласць (БРС, Яруш., КТС). Рус. о́бласть, ст.-слав. область, чэш. oblast, славац. oblasť. Запазычанне з ц.-слав. (Крукоўскі, Уплыў, 48; Курс суч., 149). Новае значэнне ’буйная адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка’ з’яўляецца семантычнай калькай з рус. (Крукоўскі, Уплыў, 144).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віко́ўя ’салома ад вікі’; ’ралля, дзе расла віка’ (КЭС, лаг.). Да віка (гл.). Утворана пры дапамозе суф. ‑ov‑ьje для абазначэння ’сцяблы і лісце’. Іншае значэнне ’ралля, дзе расла віка’ з’яўляецца другасным, пераносным. Параўн. таксама ві́каўе (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Збратдзеці ’дваюрадныя стрыечныя браты, сёстры’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). Зрашчэнне дакладна перадае значэнне (стрый — брат бацькі): дзеці братоў. З‑, відаць, указвае на паходжанне, брат можна тлумачыць як стары р. скл. мн. л. слова брат (’з братоў дзеці’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Звэ́ндацца ’здохнуць’ (Сл. паўн.-зах.). Наўрад ці звязана з ням. Ende ’канец’, як лічаць складальнікі Сл. паўн.-зах., 2, 289: значэнне недакладнае, няясна в. Хутчэй трэба параўнаць вэндзацца ’бадзяцца’ (гл.), якое, магчыма, звязана з wędrować (гл. вандраваць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зляб ’непрыглядны, мізэрны чалавек’, злябоўка ’непрыглядная жанчына’ (бялын., Яўс.), злеб ’сноб’ (Касп., значэнне недакладнае; прыклад: «зьлеб ты пракляты, што мучыш?»). З лат. žlēba ’непрыглядны чалавек’ (Лаўчутэ, Сл. балт., 111). Лат. ž змянілася на зʼ. Параўн. яшчэ жлоб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Каржы́ ’адбіткі пальцаў пры фарміраванні хлеба’ (Жывёл.), ’засушаныя бліны’ (Шгііл.), ’пячышчвная бульба, якую таўкуць у ступе і дабаўляюць ячнай або грэцкай мукі’ (Серб.), ’каржы’ (Бяльк.). Pluralia tantum, да корж (гл.). Першае значэнне звязана з тэхналогіяй прыстаўлення каржоў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ме́дык ’спецыяліст па медыцыне’, ’студэнт медыцынскай навучальнай установы’ (ТСБМ), ст.-бел. медикъ, медыкъ (XVII ст.) ’урач’ запазычаны са ст.-польск. medyk ’тс’, якое з лац. medicus ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 129). Сучаснае значэнне прыйшло з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)