Verbum

мост, -а, М -сце, мн. масты́, масто́ў, м.

1. Збудаванне для пераходу або пераезду цераз раку, канал, чыгунку і г.д.

Чыгуначны м.

Пантонны м.

2. перан. Тое, што служыць звяном сувязі паміж кім-, чым-н.

Паветраны м.

3. У спорце: пастава, пры якой цела выгнута грудзямі ўверх з апорай на далоні і ступні.

4. Частка шасі аўтамашыны (спец.).

5. Планка, на якой замацоўваецца рад штучных зубоў у зубным пратэзе.

|| памянш. мо́сцік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1—3 знач.) і масто́к, -тка́, мн. -ткі́, -тко́ў, м. (да 1 знач.).

|| прым. маставы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

напе́рад, прысл. і прыназ. з Д.

1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку руху.

Зрабіць крок н.

Глядзець н.

2. перан. У будучыню.

Жыццё кліча нас н.

3. прысл. Раней часу, раней за што-н. іншае (разм.).

Пахваліцца н.

4. прысл. Раней вызначанага тэрміну, авансам.

Узяць плату н.

5. у знач. выкл. Ужыв. як каманда рухацца ў напрамку перад сабой. «Н.!» — скамандаваў камбат.

6. прыназ. з Д. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве асобы ці прадмета, на лінію руху якіх ці ў напрамку перад якімі хто-, што-н. выходзіць, выбягае і пад.

Забегчы н. каму-небудзь.

пра́ўда, -ы, ДМ -дзе, ж.

1. Тое, што адпавядае рэчаіснасці; ісціна.

Гаварыць праўду.

П. вочы коле (прыказка). Што п., то п. (сапраўды, на самай справе; разм.).

2. Парадак, заснаваны на справядлівасці, сумленнасці.

Шукаць праўды.

Стаяць за праўду.

3. Тое, што і правата (разм.).

Ваша п. (вы правы).

4. у знач. вык. і пабочн. сл. Сапраўды, на самай справе.

І п., дождж ідзе.

Я, п., забыла пра сход.

5. злуч. уступальны. Хоць і (разм.).

Сенакос добры, п. крыху далекавата ад вёскі.

◊

Па праўдзе кажучы, пабочн. сл. (разм.) — ужыв. пры падкрэсліванні правільнасці, праўдзівасці сказанага, таго, што сцвярджаецца.

прыпе́рці, -пру́, -про́ш, -прэ́; -про́м, -праце́, -пру́ць; -пёр, -пе́рла; -пры́; -пёрты; зак. (разм.).

1. Тое, што і прыціснуць (у 1 знач.).

П. да плота. П. да сцяны каго-н. (таксама перан.: паставіць у становішча, з якога няма выйсця).

2. што і чым. Зачыніўшы, прыставіць шчыльна што-н., каб не адчынялася.

П. дзверы калом.

3. каго-што. Прынесці на сабе (што-н. цяжкае; разм.).

Прыпёр цэлы мяшок бульбы.

4. Прыйсці (разм.).

Ён прыпёр за пяць кіламетраў.

5. безас. Вельмі захацецца; тэрмінова спатрэбіцца (разм., груб.).

Так прыпёрла табе ехаць сёння.

|| незак. прыпіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

ра́ды, -ая, -ае; рад, -а.

1. Які перажывае пачуццё радасці, задавальнення.

Радая маці гаварыла безупынку.

2. у знач. вык. (звычайна кар. ф.), каму-чаму, з дадан. і без дап. Пра пачуццё радасці, задавальнення, якое перажывае хто-н.

Мы надта рады такому госцю.

Я рад, што ты ўдала з’ездзіў.

3. у знач. вык., з інф. Пра жаданне, гатоўнасць зрабіць што-н.

Я рад бы вам дапамагчы, ды не маю цяпер вольнага часу.

◊

І не рад (рады); (і) сам не рад (рады) (разм.) — пра чый-н. жаль, шкадаванне з прычыны таго, што адбылося пры яго ўдзеле.

Рад (ці) не рад (разм.) — паняволі, хочаш не хочаш.

разарва́цца, -ву́ся, -ве́шся, -ве́цца; -вёмся, -вяце́ся, -ву́цца; -ві́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Раздзяліцца на часткі ад рэзкага руху або ад старасці; парвацца.

Вяроўка разарвалася.

Кашуля разарвалася.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узарвацца знутры, распасціся на часткі.

Снарад разарваўся.

3. перан. Пра неабходнасць адразу выканаць многа спраў, паспець усюды (разм.).

Я на ўсё не разарвуся.

|| незак. разрыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 2 і 3 знач.).

○

Душа (сэрца) разрываецца — пра пачуццё вострай жаласці, шкадавання.

Хоць разарвіся! — ужыв. пры ўказанні на незвычайна вялікую занятасць, неабходнасць быць адразу ў некалькіх месцах.

|| наз. разры́ў, -ры́ву, м. (да 1 і 2 знач.).

раз’е́хацца, -е́дуся, -е́дзешся, -е́дзецца; -е́дзься; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакінуць месца знаходжання, ад’язджаючы ў розныя месцы.

Госці раз’ехаліся па хатах.

2. Перастаць жыць разам (разм.).

3. Праязджаючы па адным шляху насустрач адзін аднаму, размінуцца.

4. Не зачапіць, аб’ехаць адзін аднаго пры сустрэчы.

Машынам цяжка р. на вузкай дарозе.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Слізгаючы па гладкай, коўзкай паверхні, рассунуцца ў розныя бакі.

Ногі раз’ехаліся на лёдзе.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разваліцца ад доўгага ўжытку (разм.).

Табурэтка раз’ехалася.

|| незак. раз’язджа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

|| наз. раз’е́зд, -у, М -дзе, м. (да 1 і 2 знач.).

зацягну́цца, -ягну́ся, -я́гнешся, -я́гнецца; -ягні́ся; зак.

1. Зацягнуць на сабе што-н.; туга завязацца.

З. рэменем.

Пятля зацягнулася.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Абвалакаючыся чым-н., пакрыцца цалкам.

Рака зацягнулася тонкім лёдам.

Рана зацягнулася (зажыла, пакрыўшыся скуркай).

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Запаволіцца ў развіцці, працягнуцца да пэўнага часу.

Сход зацягнуўся.

4. Глыбока ўдыхнуць у сябе дым пры курэнні.

5. З цяжкасцю зайсці, дабрацца куды-н. (разм.).

З. дадому.

|| незак. заця́гвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. заця́гванне, -я, н. (да 1—3 знач.) і заця́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж. (да 3 і 4 знач.).

кало́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.

1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.).

Парэзаць бярозу на калодкі.

2. Кусок дрэва, які служыць асновай у некаторых інструментах, прыборах.

К. рубанка.

3. Кусок дрэва, выструганы ў форме ступні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл.

Выплятаць лапці на калодцы.

4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы.

Колы па калодкі ў гразі.

5. Планка для мацавання на грудзях ордэнаў, медалёў ці ордэнскіх стужак.

Ордэнская к.

|| памянш. кало́дачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. кало́дачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).

крук, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.

1. Металічны ці драўляны стрыжань з загнутым тупым канцом.

Павесіць паліто на к.

2. Кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. для падчэплівання і перамяшчэння грузаў.

К. пад’ёмнага крана.

3. Зашчэпка на дзвярах у форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой.

Узяць дзверы на к.

4. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам.

◊

Крукам галавы (носа) не дастаць (разм., неадабр.) — пра вельмі ганарыстага чалавека.

Сагнуць у крук каго (разм.) — прымусіць падпарадкавацца.

Сядзець крукам (разм.) — вельмі старанна рабіць што-н. (звычайна седзячы).

|| прым. крукавы́, -а́я, -о́е (спец.).