Тэруя́ ‘пацяруха ад сена’ (пін., Нар. лекс.). Да папярэдняга слова шляхам далучэння да праславянскай асновы *ter‑ суфікса *‑ьja, што дало *terьja> teraja, гл. церая́; у з’явілася пад уплывам фанетычных змен у слове: зацвярдзенне r у спалучэнні *‑rьja магло выклікаць змену галоснага ў слабай пазіцыі. Параўн. труя 2, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

іго́лка ж., в разн. знач. игла́; иго́лка;

шыць ~кай — шить игло́й (иго́лкой);

машы́нная і. — маши́нная игла́ (иго́лка);

хірургі́чная і. — хирурги́ческая игла́ (иго́лка);

~кі лёду — и́глы льда;

◊ як на ~ках (сядзе́ць) — как на иго́лках (сиде́ть);

хоць ~кі збіра́й — хоть иго́лки собира́й;

як і. ў сто́зе се́на (зні́кнуць, згубі́цца) — как иго́лка в стогу́ се́на (исче́знугь, затеря́ться);

куды́ і., туды́ і ні́тка — посл. куда́ иго́лка, туда́ и ни́тка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Стажа́р ‘уваткнуты ў зямлю шост, вакол якога кідаецца стог’, стажа́рʼе ‘аснова стога; падсцілка, на якую ставяць стог сена, каб зберагчы яго ад сырасці’ (ТСБМ), таксама ‘месца, дзе стаяў стог’ (Янк.), стажа́рка ‘стрэшка на чатырох слупах, пастаўленая над стогам’ (Сл. ПЗБ, мёрск., ЖНС), стажа́рня ‘стажарка’, ‘падсцілка пад стог’ (Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.), стажа́рыньне ‘падсцілка пад стог’ (пін., Шатал.), стажа́рышча ‘тс’ (Сцяшк.). Укр. дыял. сто́жар ‘месца, дзе стаяць стагі сена’, стожа́рище ‘месца, дзе стаяў стажок’, рус. стожа́, стожара́, стожера́ ‘кожны з калоў, якімі ўмацоўваецца стог сена’, стожа́р, стожа́рь ‘шост у стагу’, ст.-рус. стъжаръ ‘шост, уваткнуты ў зямлю для ўмацавання стога’, в.-луж. sćežor ‘шост’, н.-луж. sćažor ‘жардзіна’, чэш. stožár ‘мачта’, славац. stožiar ‘тс’, славен. stožẹ́r ‘шост у стозе’, серб.-харв. сто̏же̑р ‘паля, уваткнутая на таку’, балг. сто́жар, сто́жер ‘тс’, макед. стожер ‘тс’. Прасл. *stožerъ ‘стоўб, шост, жэрдзь’; утворана ад прасл. *stogъ ‘стог’ (гл.) з суф. ‑erъ, гл. Слаўскі, SP, 2, 23. Параўн. літ. stãgaras ‘сухое доўгае сцябло расліны’, лат. stagars ‘тс’, ст.-в.-ням. stecho ‘паля, слуп’; гл. Фасмер, 3, 764; Махэк₂, 580; Сной₁, 611; Шустар-Шэўц, 1274–1275; ЕСУМ, 5, 424. Гл. сцежар.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

выдёргивать несов. вырыва́ць, выдзіра́ць; выскуба́ць; вышмо́ргваць; выця́гваць;

выдёргивать зу́бы вырыва́ць зу́бы;

выдёргивать гво́зди вырыва́ць (выдзіра́ць) цвікі́;

выдёргивать се́но из сто́га выскуба́ць се́на са сто́га;

выдёргивать ни́тки из тка́ни вышмо́ргваць ні́ткі з ткані́ны;

выдёргивать цита́ты вырыва́ць цыта́ты;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

сгреба́ть несов.

1. (граблями) зграба́ць;

сгреба́ть се́но зграба́ць се́на;

2. (собирать в место) зго́ртваць;

сгреба́ть бума́ги зго́ртваць папе́ры;

3. (сбрасывать) зграба́ць, скіда́ць;

сгреба́ть снег с кры́ши зграба́ць (скіда́ць) снег з да́ху;

4. (неуклюже обхватывать) прост. зграба́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

налажы́ць¹, -лажу́, -ло́жыш, -ло́жыць; -ло́жаны; зак.

1. што. Палажыць зверху, паверх чаго-н; замацаваць што-н.

Н. зверху пліту.

Н. павязку.

Н. гіпс.

2. што. Зрабіць якую-н. памету, запіс, знак.

Н. рэзалюцыю.

3. што і чаго. Кладучы, напоўніць чым-н.

Н. воз сена.

4. што. Падвергнуць чаму-н., што абазначана назоўнікам; прызначыць што-н.

Н. штраф.

Н. спагнанне.

◊

Налажыць галавой (разм.) — прапасці, загінуць.

Налажыць лапу (руку) на што (разм.) — захапіць што-н., падпарадкаваць сабе.

|| незак. накла́дваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. налажэ́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

наста́віць, -та́ўлю, -та́віш, -та́віць; -та́ўлены; зак.

1. чаго. Паставіць у значнай колькасці.

Н. стагоў сена.

Н. талерак на стол.

2. што. Накіраваць на каго-, што-н., у бок каго-, чаго-н.; нацэліць.

Н. пісталет на каго-н.

3. што. Выставіць наперад, выцягнуць.

Н. рукі.

4. што. Накіраваць на каго-, што-н. (позірк, вочы і пад.).

Н. вочы.

5. што. Падняць, зрабіць стаячым (каўнер).

Н. каўнер.

6. чаго. Пабоямі нарабіць (сінякоў, гузакоў; разм.).

7. што. Паставіць грэцца (пра самавар).

Н. самавар.

◊

Наставіць на розум — даць разумную параду, навучыць чаму-н. добраму.

|| незак. настаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

раскіда́ць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.

1. што. Кі́даючы, размясціць у розных месцах па паверхні або пакласці ў беспарадку.

Р. сена.

2. перан., каго-што. Прымусіць разысціся, раз’ехацца ў розных напрамках; размясціць у розных месцах.

Жыццё раскідала сяброў па свеце.

3. што. Разбурыць, разваліць.

Р. старую хату.

4. што. Дарэмна патраціць.

Куды грошы раскідаў — не ведаю.

5. што. Праараць уроскідку.

Р. дзве паласы.

|| незак. раскіда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і раскі́дваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. раскіда́нне, -я, н., раскі́дванне, -я, н. і ро́скід, -у, М -дзе, м. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сушы́ць, сушу́, су́шыш, су́шыць; су́шаны; незак.

1. што. Рабіць сухім (што-н. сырое, мокрае, вільготнае), трымаючы на паветры або ў цёплым месцы.

С. бялізну.

С. сена.

2. што. Нарыхтоўваць у запас, выдаляючы вільгаць з пладоў, раслін і пад.; высушваць, засушваць.

С. лекавыя травы.

3. перан., каго (што). Падрываць здароўе, знясільваць (разм.); рабіць чэрствым, нячулым.

Што ты сушыш сябе работай? Бяда сушыць жанчыну.

|| зак. вы́сушыць, -сушу, -сушыш, -сушыць; -сушаны.

|| наз. су́шка, -і, ДМ -шцы, ж. (да 1 і 2 знач.) і сушэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

◎ Па́труха ’пацяруха’ (бар., шчуч., карэліц., смарг., іўеў., астрав., віл., швянч., даўг., в.-дзв., брасл., докш., паст., Сл. ПЗБ; сверж., З нар. сл.), гродз. потруха ’тс’ (Сцяшк. Сл.), патруха, патруха ’дробна пацёртае сена, дробная салома, адпаду сена’, ’дробязь, вымалачаныя каласы’ (Грыг., Сцяшк., Гарэц., Мат. Маг., Юрч., Нас., Касп., Др.-Падб., Шат.; в.-дзв., Шатал.). Укр. чаркас. потрух, польск. дыял. (з Варш. сл.) patrucha, potrucha ’тс’. Відаць, самай старой з вышэйпададзеных форм, утворанай паводле ўзору аналагічных балт. слоў: pä‑biros, pä‑kritos, pd‑šiupos, лат. pabiras ’тс’, будзе патруха — на гэта ўказвае яе пашырэнне: зах. і паўн.-зах. бел. гаворкі, утвораныя пры дапамозе прыстаўкі па‑ (< прасл. pa‑) ад труха (гл.). Форма патруха — у выніку кантамінацыі лексем патруха і труха, а патруха — вынік кантамінацыі лексем пацяруха (гл.) і питруха.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)